Córka, której zawsze pragnęliśmy

Wprowadzenie

Niniejszy zestaw planów lekcji jest uzupełnieniem książki „Córka, której zawsze pragnęliśmy”. Zajęcia są przeznaczone dla uczniów klas 5-6.

Plany lekcji podzielone są na dwie części:

• Część A – Rozpoczęcie – wspólne czytanie i dyskusja o pierwszych stronach książki
• Część B – Dyskusja na jedno lub dwa z wielu zagadnień pojawiających się w książce np. zmagania z trudnościami życia w getcie, ratunek i Sprawiedliwi Wśród Narodów Świata, dylematy tożsamości i powrotu do życia.

Część A – Kim jest Marta? Marta dziś i Marta jako dziecko (str. 5 i kolejne)

W tej części uczniowie poznają Martę – dorosłą kobietę oraz Martę – dziecko. Na początku dowiadują się o jej wyjątkowych osiągnięciach po wojnie, a następnie poznają Martę jako dziecko w ich wieku. Uzupełnieniem jest początek zmian w życiu Marty związanych z wybuchem wojny.

Rozpoczęcie od tego, co było….

Rozdział zaczyna się od informacji o osiągnięciach Marty po wojnie, kładąc nacisk na ważne założenia pedagogiczne: nadzieję, ciągłość, ludzką twarz ocalonych, znaczenie odwetu według ocalonych.

Pytania do dyskusji:

• W jaki sposób Marta się przedstawia? Jakie ważne informacje o sobie chce nam przekazać?
• Dlaczego zaczyna od dnia dzisiejszego, a nie od Holokaustu?

Marta jest dumna ze swoich dokonań i z odbudowy własnego życia po Holokauście. Szczególnie podkreśla swoje osiągnięcia osobiste i zawodowe. Bardzo często ocaleni z Holokaustu mówią że ich „zemstą” są stworzone po wojnie rodziny oraz dokonania zawodowe. Taki rodzaj odwetu – pozytywny i budujący – jest ważnym tematem do podniesienia w dyskusji w klasie.

Zwróć uwagę, że Marta podkreśla swoje osiągnięcia zawodowe. Wszędzie w książce przewija się motyw zmagań o możliwość uczenia się oraz znaczenie nauki w każdych warunkach. Rozpoczęcie książki od końca historii to podkreślenie znaczenia nadziei. Od początku uczeń wie, że Marta przeżyła. Co więcej, jest dumna ze swojego życia. Książka jest zatem wypełniona nadzieją oraz przedstawieniem rzeczy ważnych dla Marty, które ona sama chce nam przekazać.

Dawno, dawno temu. Szczęśliwe wspomnienia o ojcu

Obydwa rodziały rozpoczynają opowieść Marty od czasu przed Holokaustem, przedstawiając jej rodzinę oraz społeczność. Poznając historię Żydówki zanim była prześladowana i stała się ofiarą, uczniowie poznają ludzki aspekt ofiar i ocalonych. Rozdziały opowiadają o żydowskim życiu przed Holokaustem, prezentując różne tożsamości i sposoby życia oraz utracone dzieciństwo i źródło siły Marty.

Pytania do dyskusji:

• Którzy ludzie są ważni w życiu Marty? Czego się nauczyła od każdego z nich? 
  (bezpieczeństwo, tożsamość, wiedza, ciepło, zainteresowania, społeczeństwo, itd.)?
• Jakie są podobieństwa między życiem Marty, a Twoim? Jakie są różnice?
• Czy wiesz, że dorośli opisywani przez Martę (dziadkowie, rodzice) także byli dziećmi?
• Co czujesz czytając te rozdziały? Co ci się podoba? Które obrazki przemawiają do ciebie? (możesz wybrać jedno z pytań i narysować odpowiedź).

Kluczowym sposobem wywołania empatii jest poznanie Marty jako dziecka w wieku uczniów, oraz jej życiem przed wojną. Stąd w trakcie dyskusji należy położyć nacisk na uczucia uczniów podczas czytania. Ważne jest, aby podkreślić podobieństwa, ale również różnice związane z różnicą pokoleniową.

Należy także zwrócić uwagę na źródło, z którego Marta czerpie swoją siłę, aby zredukować poczucie bezradności w opowiadaniu o niej. Należy o tym pamiętać pracując z książką, unikając jednocześnie fałszowania historii

A potem życie się zmieniło…

Ten rozdział wprowadza zagadnienie pierwszych zmian w życiu Żydów we wschodniej Polsce. Pomimo, że w tym okresie Żydzi żyli pod okupacją sowiecką i niemiecką, to struktury życia znane z poprzednich rozdziałów zaczęły się rozpadać.

Zagadnienia pedagogiczne:
Zmagania z wielkimi zmianami będącymi rezultatem rozpoczętej wojny. Strach oraz przemiany w rodzinie, a próba zachowania bezpieczeństwa oraz podtrzymania jej ciągłości.

Pytania do dyskusji:

• Marta opowiada o tym, jak zaskoczyło ją przyjęcie urodzinowe. Dlaczego? Z jakimi problemami musiała się zmagać?
  Jakie zmiany w jej życiu przyniósł wybuch wojny?
• "Przyjęcie urodzinowe jest moim ostatnim radosnym wspomnieniem"- Co dla Marty symbolizują urodziny?
• W jaki sposób ludzie ważni dla Marty próbują ją chronić?

 

Część B – Propozycje lekcji tematycznych

W ramach proponowanych tematów sugerujemy ogólne pytania do dyskusji przy wszystkich rozdziałach. Pytania mogą być także zastosowane jako podsumowujące do tematu bądź zachęta do analizy danego rozdziału pod kątem tematu.

Temat 1: Życie w getcie i zmagania z trudnościami (str. 11 i następne)

W tej lekcji prześledzimy ważne zmiany w życiu Marty związane z nastaniem niemieckiej okupacji. Szczególną uwagę poświęcimy przejściu od świata zabranego Marcie do wysiłków Marty i jej rodziny, mających na celu jego ocalenie. W ten sposób wrócimy do źródeł siły w życiu Marty, najważniejszych w nim postaci oraz sposobów, jakimi Marta i jej rodzina próbowały poradzić sobie z utratą swojego świata.

Ogólne pytania do dyskusji:

• Wybierz 4 zdania opisujące najważniejsze zmiany w życiu Marty związane z nadejściem okupacji nazistowskiej i przeprowadzką do getta.
• Jakie postaci przewijają się wtedy w życiu Marty? Jak próbowały one pomóc jej pokonać trudności?
• Z czego składał się świat Marty w aptece? Zwróć uwagę na różnicę pomiędzy rzeczami materialnymi, jakie posiadała, a światem duchowym stworzonym dla niej przez matkę.
• Jaki świat stworzyła Marcie matka?
• W jaki sposób stworzyła taki świat? Dlaczego musiała to robić?

Oto dyskusja podzielona na rozdziały:

Życie się zmienia…

Zagadnienia pedagogiczne:
Zmagania z wielkimi zmianami będącymi rezultatem wojny. Strach oraz przemiany w rodzinie, a próba zachowania bezpieczeństwa oraz podtrzymania jej ciągłości.

Pytania do dyskusji:

• "Wszędzie zapanował strach" (s. 13) - Czego się bano? Dlaczego zapanował strach?
• Co zabrano Marcie? Co było zagrożone?
• Członkowie rodziny- Jak się zmienili? Co im zabrano?
• Jak krewni Marty starali się zapewnić jej to co wcześniej: bezpieczeństwo, ciepło, jedzenie itd. ?
• Co udało się zapewnić Marcie, a co nie? Jak zmieniły się priorytety Marty i jej bliskich?

Dokąd poszła Dusia?

Zagadnienie pedagogiczne: 
ciągłość życia wbrew złym wiadomościom.

Pytania do dyskusji:

• Dlaczego Marta szukała Dusi? Czego brakowało jej w getcie?
• Co Marta wiedziała przedtem o Niemcach? Czego dowiedziała się teraz? Dlaczego wcześniej nie powiedziano jej o tym? Dlaczego matka postanowiła teraz opowiedzieć jej o morderstwie?
• Jak Marta zareagowała na opowieść matki?
• Jaką rolę odgrywa w życiu Marty fotograf?
• Jakie uczucia pojawiają się w tym rozdziale?

W rozdziale Marta dowiaduje się o strasznym morderstwie. Dlatego należy w pierwszej kolejności podkreślić jej uczucia, a także umożliwić to samo uczniom. W ten sposób stwarzamy przestrzeń do rozmowy o dalszym życiu Marty. Czy polubiła nowego przyjaciela? Co ze sobą robi? Fotograf pomaga jej wrócić do życia gier i przyjaźni, ale on sam również zostaje jej zabrany.

 

Pewnego dnia poszłam z mamą do apteki

Zagadnienie pedagogiczne: 
niezłomność ducha – szukanie sposobów ratunku oraz tworzenie pełnego świata w warunkach ciągłego niedostatku.

Pytania do dyskusji:

• Co sprawiło, że Marta ocalała?
• Z czego składał się świat Marty w aptece? Zwróć uwagę na różnicę pomiędzy rzeczami materialnymi, a światem duchowym stworzonym przez matkę.
• Jaki rodzaj świata stworzyła dla Marty jej matka?
• Jak to zrobiła? Czego potrzebowała aby stworzyć taki świat?

Temat 2: Ratunek i Sprawiedliwi Wśród Narodów Świata

Kolejne rozdziały dotyczą Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata. Są one bardzo istotne ponieważ wprowadzają w zagadnienie dobra wśród ludzkości. W rozdziałach przedstawione są ogromne zagrożenia związane z ukrywaniem Żydów podczas Holokaustu oraz szczegóły na jakie musiano zwracać uwagę, aby uratować Żydów. Ważne jest w tym miejscu zwrócenie uwagi na poświęcenie. Wyraża się ono w rzeczach, które ratujący zapewnili dziewczynce pomimo narażania się na wielkie niebezpieczeństwo. Jednak, aby historia Holokaustu była pełna, nie możemy skupiać się wyłącznie na tych rozdziałach, lecz także na częściach przezentujących trudności codziennego życia w getcie i dylematy tożsamości.

Pytania do dyskusji:

• Jakie niebezpieczeństwa czekały tych, którzy próbowali ratować Żydów z Holokaustu?
• Na jakie szczegóły musiano zwracać uwagę, aby nie być podejrzanym o ratowanie?
• Jakie cechy charakteru mieli ludzie ratujący Żydów z Holokaustu? W jaki sposób je rozwinąć u siebie?
• Co napisałbyś/napisałabyś dziś do osoby, która ratowała Żydów lub jego/jej rodziny?

Oto dyskusja do różnych rozdziałów:

Lidka

Zagadnienia pedagogiczne: 
Sprawiedliwi Wśród Narodów Świata – zagrożenia dla nich oraz ich zaradność; dobro w człowieku, który naraża siebie dla drugiego.

Pytania do dyskusji:

• W jaki sposób matka Marty próbowała zmienić jej wygląd, aby pasował do nowej tożsamości?
• Czego bała się Marta, a co ją uspokajało?
• Co robiła Lidka, aby ukryć tożsamość Marty?
• “Jaka ona jest wspaniała – przecież zgodziła się przyjechać z Warszawy i zabrać mnie ze sobą” (s. 35) – Czy odległość była jedynym wyzwaniem w podróży Lidki?

Kogo zastanę po przyjeździe?

Zagadnienia pedagogiczne:
Ratunek wbrew zagrożeniu, wyobcowaniu i podejrzliwości – bariery psychologiczne, jakie należało pokonać, aby ratować.

Pytania do dyskusji:

• Zapisz imiona postaci w tym rozdziale. Co robi każda z nich? Które słowa i czyny są dla kamuflażu, a które szczere? Dlaczego tak się zachowywano?

Rodzina Szulców wraz z Martą rozpoczynają życie w kamuflażu i strachu. Ich każdy dzień zależy od sukcesu kamuflażu i fałszerstwa. Największą trudnością było długotrwałe ukrywanie tożsamości Marty. Gdzie przebiega cienka granica pomiędzy kamuflażem, fałszerstwem, a nową tożsamością Marty-Krysi, podczas przebywania w tych warunkach przez w tak długi czas?
Powyższe pytania wskazują na głębsze znaczenie trudności jakie stawały przed Sprawiedliwymi Wśród Narodów Świata. Co działo się z tymi młodymi chłopcami, którzy musieli grać kochających krewnych całkowicie obcej im dziewczynki, która tak naprawdę narażała ich na śmierć? Co czuje dziewczynka, która dołącza do nowej rodziny, kiedy musi być bezwzględnie uprzejma bez względu na okoliczności? Skąd wie co jest robione na pokaz a co nie? O czym myśli? Pytania tego typu podkreślają emocjonalne i psychiczne skomplikowanie historii ratunku Marty.

Jak się bawić na podwórku?

Zagadnienia pedagogiczne:
Utracone dzieciństwo i jego odbudowa, niebezpieczeństwa ukrywania się i zaradność, różne strony ratunku i uprzejmości ratujących.

Pytania do dyskusji:

• Czy Marta jest zwykłym dzieckiem? Jak to możliwe, że nie wie jak się bawić?
• Jak Marta radziła sobie na podwórku?
• Dlaczego bracia uczyli Martę zabaw w środku nocy?
• W jakich obszarach państwo Szulcowie i pani Czaplińska pomagali Marcie?
• Co groziło ratującym według tego rozdziału?

 Oto dyskusja do różnych rozdziałów:

Lidka

Zagadnienia pedagogiczne: 

Sprawiedliwi Wśród Narodów Świata – zagrożenia dla nich oraz ich zaradność; dobro w człowieku, który naraża siebie dla drugiego.

Pytania do dyskusji:

• W jaki sposób matka Marty próbowała zmienić jej wygląd, aby pasował do nowej tożsamości?
• Czego bała się Marta, a co ją uspokajało?
• Co robiła Lidka, aby ukryć tożsamość Marty?
• “Jaka ona jest wspaniała – przecież zgodziła się przyjechać z Warszawy i zabrać mnie ze sobą” (s. 35) – Czy odległość była jedynym wyzwaniem w podróży Lidki?

Kogo zastanę po przyjeździe?

Zagadnienia pedagogiczne:

Ratunek wbrew zagrożeniu, wyobcowaniu i podejrzliwości – bariery psychologiczne, jakie należało pokonać, aby ratować.

Pytania do dyskusji:

• Zapisz imiona postaci w tym rozdziale. Co robi każda z nich? Które słowa i czyny są dla kamuflażu, a które szczere? Dlaczego tak się zachowywano?

Rodzina Szulców wraz z Martą rozpoczynają życie w kamuflażu i strachu. Ich każdy dzień zależy od sukcesu kamuflażu i fałszerstwa. Największą trudnością było długotrwałe ukrywanie tożsamości Marty. Gdzie przebiega cienka granica pomiędzy kamuflażem, fałszerstwem, a nową tożsamością Marty-Krysi, podczas przebywania w tych warunkach przez w tak długi czas?

Powyższe pytania wskazują na głębsze znaczenie trudności jakie stawały przed Sprawiedliwymi Wśród Narodów Świata. Co działo się z tymi młodymi chłopcami, którzy musieli grać kochających krewnych całkowicie obcej im dziewczynki, która tak naprawdę narażała ich na śmierć? Co czuje dziewczynka, która dołącza do nowej rodziny, kiedy musi być bezwzględnie uprzejma bez względu na okoliczności? Skąd wie co jest robione na pokaz a co nie? O czym myśli? Pytania tego typu podkreślają emocjonalne i psychiczne skomplikowanie historii ratunku Marty.

Jak się bawić na podwórku?

Zagadnienia pedagogiczne:
Utracone dzieciństwo i jego odbudowa, niebezpieczeństwa ukrywania się i zaradność, różne strony ratunku i uprzejmości ratujących.

Pytania do dyskusji:

• Czy Marta jest zwykłym dzieckiem? Jak to możliwe, że nie wie jak się bawić?
• Jak Marta radziła sobie na podwórku?
• Dlaczego bracia uczyli Martę zabaw w środku nocy?
• W jakich obszarach państwo Szulcowie i pani Czaplińska pomagali Marcie?
• Co groziło ratującym według tego rozdziału?

Kiedy przyjrzymy się zachowaniu braci, można zauważyć problemy życia codziennego ratujących. Z jednej strony lubili pomagać Marcie w zdobyciu akceptacji pozostałych dzieci, a z drugiej strony nie interesowało ich, że Marta będzie odmieńcem nieumiejącym się bawić, co zrodzi podejrzenia. Dlatego ratujący musieli myśleć o wszelkich najmniejszych detalach zanim podjęli się ocalenia Marty, a następnie mieć na uwadze niebezpieczeństwa i trudy, które przynosiły kolejne dni.

Temat trzeci: Dwie tożsamości i dwa imiona - Marta i Krysia (s. 30)

Zagadnienia pedagogiczne:

Aby ocaleć z Holokaustu, Marta musiała zmienić tożsamość i stać się nieżydowskim dzieckiem. Chodziło nie tylko o zmianę nazwiska, ale także zachowania, ubioru oraz przemianę wewnętrzną. Jak długo mała dziewczynka może udawać kogoś innego? Do jakiego stopnia zachowania wpływają na myśli, nawet gdy są kierowane jedynie brakiem wyboru? W opowiadaniach o ratunku w Holokauście odnajdujemy silne dylematy tożsamości. 
Omawiane strony przedstawiają historię dziecka żyjącego dwiema tożsamościami. Dyskusja na ten temat rodzi pytanie o tożsamość każdego z nas oraz o składniki naszej tożsamości.

Pytania ogólne do dyskusji:

• akie zmiany musiała przejść Marta, aby stać się chrześcijanką Krysią i ocalić swoje życie? Czy są to tylko zmiany zewnętrzne?
• Jak według ciebie czuła się Marta w domu Szulców? Czy była mile widziana? A może przeciwnie? Czy czuła się u siebie?
• Jakie uczucia próbowali dać Marcie Szulcowie? Jak to robili?
• Ukrywając się u Szulców czasem była Martą, a czasem Krysią. Wybierz trzy zdania, które pokazują oba uczucia.
• Jak myślisz dlaczego już po wojnie dziewczynka wciąż nazywa sama siebie Krysia?
• Dlaczego dziewczynka wybiera imię Marta po przybyciu do Izraela? Co dziś czuje Marta do Krysi?
• Czego symbolem jest zmiana imienia? Które elementy tworzyły tożsamosć Marty, a które Krysi?

Oto pytania wedługo rozdziałów:

Musimy się rozdzielić

Zagadnienie pedagogiczne: 
Trudne decyzje w świecie niemożliwych wyborów.

Pytania do dyskusji:

• Jak Marta reaguje na wieść o rozstaniu? Czego się boi? Jak odpowiada jej matka?

Ważne jest, aby podkreślić wobec uczniów, że córka ocalała dzięki rozdzieleniu od matki. Ten rozdział jest pełny emocji i opowiada o trudnym zagadnieniu rozstania. Celem dyskusji jest skoncentrowanie na uczuciach jakie mają uczniowie i danie im okazji do ich wyrażenia.

Krysia

Zagadnienia pedagogiczne: 

Nowa tożsamość dla ocalenia – znaczenie tożsamości i jej zmiany.

Pytania do dyskusji:

• Jaka jest nowa tożsamość Krysi? Dlaczego wybrano jej historię?
• Jakie specjalne polecenia dała córce matka? W jaki sposób polecenia są sprzeczne ze słowami „Oni są bardzo mili i też chcą ocalić twoje życie?”
• Jakie podwójne przesłanie dostała Marta?
• Z czym żegna się Marta przyjmując nową tożsamość Krysi? Co zabiera ze sobą?

Historia, którą Marta przyjęła jako swoją, miała zapewnić uniknięcie podejrzeń związanych z dołączeniem nowego dziecka do rodziny Szulców. Aby brzmiała realistycznie, Marta musiała zapamiętać wiele drobnych szczegółów. Gdy matka rozstawała się z córką, dała jej garść rad, które w kontekście wielkiego zagrożenia życia uzyskiwały nowe znaczenie. Nakaz, aby Marta była zawsze radosna, ma nie tylko dać jej radość, ale przede wszystkim ocalić życie. Matka nie może dać rad niezwiązanych z niebezpieczeństwem. Z jednej strony Marta słyszy, że dobrze być zawsze wesołą, a z drugiej strony zawsze czai się niebezpieczeństwo.
W poleceniach widać także obawy matki. Próbuje poradzić córce jak być kochaną, aby ratujący ją pokochali i ocalili. Jednocześnie matka stara się uspokoić córkę, mówiąć że tak czy owak „rodzina Szulców chce ocalić jej życie”.
W tym rozdziale Marta zostawia wszystko, co jest jej bliskie – sposób życia, miasto, rodznę i świat, który działa według podstawowych zasad, które znała. Pomimo to nie traci, źródeł swojej siły, które dała jej rodzina.

Jak zachowywać się w Warszawie?

Pytania do dyskusji:

• “Koniec. Wymazałam z pamięci Martę i stałam się Krysią”- w czym wyraża się wymazanie Marty z pamięci? Co oznacza stanie się Krysią? Czy Marta rzeczywiście stała się Krysią? W których momentach była wciąż Martą?
• "W nocy nie płakałam”. Mama Marty “pozwoliła” jej płakać w nocy. Jak myślisz dlaczego dziewczynka nie płakała? Co mógłby oznaczać płacz?
• Jak czuła się w Warszawie Marta? Skąd takie nastawienie?

Z jednej strony Marta nie ma wyboru ponieważ “niebezpieczeństwo bycia odkrytą jest bardzo duże”. Jednocześnie w Warszawie “wszystko było nowe i wspaniałe”. Pani Czaplińska dbała o dziewczynkę i podarowałą jej medalik. Zatem pozostanie przy tożsamości żydowskiej jest niebezpieczne, ale zarazem Warszawa i sama pani Czaplińska budzą pozytywne skojarzenia. Dziewczynka sama przyznaje, że modli się “aby kolejny dzień był przynajmniej tak dobry, jak ten miniony.” W Warszawie jest miło jednak Marta wciąż czeka na list od mamy. 
Historia Marty, dziewczynki żyjącej pod fałszywym nazwiskiem nie jest reprezentatywna dla większości żydowskich dzieci. Nie wszystkim z tych, które ocalały w ukryciu, ratujący okazywali miłość. Często tkwienie w ukryciu oraz towarzyszące mu trudności wywoływały wrogość wobec dzieci. Żydowskie dzieci ukrywane w wioskach, klasztorach i wśród rodzin były obce i spotykały się z surowym traktowaniem.

Jak się bawić na podwórku?

Pytania do dyskusji:

• Czy Marta jest zwykłą dziewczynką? Dlaczego nie zna zabaw?
• Jak Marta radzi sobie na podwórku?
• Dlaczego bracia uczą Martę zabaw po zmroku?
  Marta dołącza do grupki dzieci, które żyją w sposób bardziej odpowiedni niż dotąd ona sama. Stąd potrzebuje pomocy braci aby “wtopić” się w normalne życie. Być może bracia pomagają jej, aby mogła zostać zaakceptowana w małej społeczności, lub też nie chcą, aby była inna z powodu nieznajomości zabaw, co mogło by bydzić podejrzenia. W ten sposób widzimy jak bardzo ważne były wszystkie drobne detale, o których musieli pamiętać ratujący podejmując się pomocy Żydom podczas Holokaustu, a także ogrom ryzyka i przeszkód, które pojawiały się znienacka.
  Pani Czaplińska chroni Martę w inny sposób niż chronione są pozostałe dzieci.

Krysia zostaje uczennicą

Pytania do dyskusji:

• Która część rozdziału mówi o Krysi, a która o Marcie?
• Gdzie spotykają się Krysia i Marta?

  Krysia jest dobrą uczennicą, ponieważ Marta była wcześniej uczona przez mamę. Dziewczynka zaprzyjaźnia się z Hanką i cieszy się, kiedy nowa przyjaciółka zaprasza ją do domu ponieważ przypomina on jej mieszkanie dziadków. Krysia chce zrobić dobre wrażenie i zaczyna jeść jak Marta. Jest to błąd, który może ją narazić na niebezpieczeństwo. Dziewczynka jest przerażona. Krysia pragnie, aby mama Marty wiedziała jak dobrą jest dziewczynką. Marta czeka na mamę i płacze w nocy. Po raz pierwszy jest to płacz spowodowany pogubieniem się we własnej tożsamości. Krysia mówi, że Anna i Józef Szulcowie są jej rodzicami. Przeklina Żydów i w ten sposób próbuje wymazać Martę. Pani Czaplińska zmusza Krysię do pamiętania, że jest Martą. W ten sposób oddaje dziewczynce jej tożsamość.

• W którym momencie Marta zachowuje się jak zwykła dziewczynka, a kiedy jest zmuszona być dorosłą?
• Na czym polega wielki błąd Marty? Dlaczego tak postąpiła?
• W jaki sposób Marta próbuje naprawić swój błąd?
• Dlaczego Marta płacze w tym czasie?
• Jak można wytłumaczyć zachowanie Marty w trakcie czesania przez panią Czaplinską? Co próbuje osiągnąć dziewczynka?
• Jak można wytłumaczyć reakcję pani Czaplińskiej? Czy nie byłoby bezpieczniej, gdyby Marta zapomniała o swojej przeszłości?

Wojna się skończyła/ Powrót do Warszawy

Pytania do dyskusji:

• Jakie trudności napotyka Marta pod koniec wojny? Jak sobie z nimi ?
• Jak Marta zadecydowała gdzie mieszkać po wojnie oraz dlaczego dokonała takiego wyboru?

Nawet po zakończeniu wojny Marta nie wraca do swojej przedwojennej biografii. Musi znosić samotność, trudy oraz braki w zaopatrzeniu. Marta przejmuje inicjatywę i pokonuje trudności, samodzielnie oraz z pomocą pani Czaplińskiej. Postanawia nie wracać do swojej dawnej tożsamości i pozostaje przy tej, która ocaliła jej życie podczas wojny.

Marta czy Krysia- od wtedy do dziś

Pytania do dyskusji:

• Co jest dziwnego w odpowiedziach Marty do opiekunki w sierocińcu?
• Jak myślisz dlaczego Marta określa opiekunkę z domu dziecka słowami “dobra pani”?
• W którym momencie Marta decyduje mówić o sobie “Marta”? Dlaczego właśnie wtedy?
• Co lubi Marta? Dlaczego jest to dla niej ważne?

Marta staje przed koniecznością określenia kim jest. Kiedy przyjeżdża do sierocińca, przestaje jednocześnie przebywać z osobami, które dotąd znała i stąd jest jej trudniej określić kim jest. Postanawia zaufać silnej i wspierającej osobie – opiekunce w domu dziecka. Na końcu historii poznajemy niezależne dziecko, zdolne do wyrażania opinii i realizowania swoich zamierzeń. Dziewczynka ma w sobie ciekawość, dzięki której może się pomyślnie rozwijać. Uczy się, zakłada rodzinę, pracuje i robi karierę. W opowieści widzimy jak jej rodzina – matka, ojciec, dziadkowie oraz ludzie, którzy ją uratowali, a zwłaszcza pani Czaplińska, dają jej siłę do dalszych kroków. Mimo to pod koniec wciąż towarzyszy jej smutek. Nie chce świętować urodzin, tak jak robiła to z mamą, za którą wciąż tęskni. Znajduje inny sposób na obchodzenie urodzin, nie zapominając o tym, co utraciła.

Aby kupic książkę kliknij tu.