ΟΠΟΙΟΣ ΣΩΖΕΙ ΜΙΑ ΖΩΗ...
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΑΛΒΑΝΩΝ ΠΟΥ ΕΣΩΣΕ ΕΒΡΑΙΟΥΣ

• Τέσσερις ομάδες καρτών, με χρωματική κωδικοποίηση, οι οποίες περιέχουν πρωτογενείς πηγές. (κάντε κλικ για λήψη: σύνολο 1, σύνολο 2, σύνολο 3, σύνολο 4)
  Κάθε ομάδα περιέχει:
  >> Ιστορικές φωτογραφίες, τις περισσότερες από τις οποίες έβγαλαν οι ίδιες οι οικογένειες Μάντιλ και Βέσελι (και οι δύο οικογένειες είχαν προσωπικό ενδιαφέρον για τη φωτογραφία)
  >> Αποσπάσματα από τη μαρτυρία του Γάβρα Μάντιλ (όπως βιντεοσκοπήθηκε στο Γιαντ Βασέμ το 2000)
  >> Αποσπάσματα από τη μεταπολεμική αλληλογραφία του Γάβρα Μάντιλ με το Γιαντ Βασέμ και την αλβανική Κυβέρνηση
  >> Μεταπολεμικές δηλώσεις από την οικογένεια Βέσελι
  >> Οικογενειακά δέντρα των δύο οικογενειών
  >> Χάρτη της περιοχής των Βαλκανίων κατά τη διάρκεια του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου
• Τέσσερις διαφορετικές εργασίες (έτοιμες για εκτύπωση, Βλ. Καρτέλα αρ. 7)
• Χρονολόγιο (17 ξεχωριστές πλαστικοποιημένες κάρτες)
• Παρουσίαση (pdf ) της ιστορίας των οικογενειών Μάντιλ και Βέσελι
• Παιδαγωγικός οδηγός

Υλικό: Προετοιμασία της οθόνης προβολής διαφανειών (pdf), προετοιμασία του υλικού για τους μαθητές (εργασίες), διάγραμμα και μαρκαδόροι
Προτεινόμενος χρόνος: Δύο με τρεις διδακτικές ώρες
Προετοιμασία:

• Προετοιμάστε την οθόνη προβολής διαφανειών για την παρουσίαση (pdf).
• Προετοιμάστε τις φωτοτυπίες για τις εργασίες των μαθητών: Προτείνεται η προετοιμασία ενός αντιγράφου για κάθε μαθητή (Βλ. Καρτέλα αρ. 7).
• Τοποθετήστε το χρονολόγιο (17 κάρτες), κατά χρονολογική σειρά, στον τοίχο. Βεβαιωθείτε ότι αφήνετε χώρο ανάμεσα στις κάρτες.
• Προετοιμάστε μία ομάδα αφισών όπως περιγράφεται στην παράγραφο Πρότυπη Διαδικασία (Μέρος IV).

Μέρος Ι: Εισαγωγική Δραστηριότητα

Υλικό: Παρουσίαση (PowerPoint)
Προτεινόμενος χρόνος: 30 λεπτά περίπου

Ξεκινήστε το μάθημα με μία σύντομη επισκόπηση των δύο οικογενειακών φωτογραφιών (διαφάνεια 2): Ζητήστε από τους μαθητές σας να περιγράψουν τι παρατηρούν, ζητήστε τους να μαντέψουν σχετικά με το συγκείμενο των φωτογραφιών και να τις συγκρίνουν. Οι μαθητές ίσως παρατηρήσουν τις διαφορές μεταξύ των δύο απεικονιζόμενων οικογενειών (πολιτισμική, οικονομική, αστικό περιβάλλον, περιβάλλον υπαίθρου, κ.ά.).

Στη συνέχεια, με τη βοήθεια των διαφανειών, περιγράψτε στους μαθητές σας την ιστορία των οικογενειών Μάντιλ και Βέσελι. Είναι σημαντικό να πείτε την ιστορία κατά τρόπο συνοπτικό. Για να ενισχύσετε τις δικές σας γνώσεις, θα βρείτε αναλυτικές πληροφορίες στην καρτέλα αρ. 8 του παρόντος παιδαγωγικού οδηγού.

Μέρος ΙΙ: Ομαδική εργασία

Υλικό: Χρονολόγιο (τοποθετημένο στον τοίχο ή στο πάτωμα πριν αρχίσει το μάθημα)
4 σετ καρτών
Εργασίες
Προτεινόμενος χρόνος: 30 λεπτά περίπου

Χωρίστε την τάξη σε τέσσερις μικρές ομάδες και μοιράστε σε κάθε ομάδα ένα σετ καρτών καθώς και το αντίστοιχο φύλλο εργασίων.
Κάθε ένα από τα φύλλα εργασιών περιλαμβάνει τρία μέρη:
Μέρος I: Οι μαθητές εξυφαίνουν την ιστορία μέσα από τα αποσπάσματά της, εντάσσοντας τις πρωτογενείς πηγές στο χρονολόγιο και αφηγούμενοι οι ίδιοι τα ιστορικά γεγονότα. Αυτή η άσκηση είναι συμπληρωματική της αρχικής παρουσίασης του διδάσκοντα.
Μέρος ΙΙ: Οι μαθητές ενθαρρύνονται να συζητήσουν ατομικά διλήμματα, επικίνδυνα ρίσκα, διαπροσωπικές σχέσεις και σύνθετες ταυτότητες. Θα αντιληφθούν την Ιστορία ως μία διαδικασία που εκτυλίσσεται σε διάρκεια χρόνου και αφορά τις ανθρώπινες ζωές.

Οι τέσσερις ομάδες θα επικεντρωθούν όλες στην ίδια ιστορία αλλά θα την επεξεργαστούν μέσα από διαφορετικά θέματα:
Ομάδα 1: Φιλία και Οικογένεια (12 κάρτες)
Ομάδα 2: Ταυτότητα (10 κάρτες)
Ομάδα 3: Διάσωση και Αναγνώριση (12 κάρτες)
Ομάδα 4: Φυγή από τους Ναζί (9 κάρτες)

Μέρος ΙΙΙ: Παρουσίαση σε Ομάδες
Υλικό: Χρονολόγιο
          4 σετ καρτών
Προτεινόμενος χρόνος: 45 λεπτά

Ζητήστε από τους μαθητές να παρουσιάσουν τα αποτελέσματα της ομαδικής τους εργασίας (εργασίες 1 και 2). Για τον σκοπό αυτής της άσκησης, κάθε ομάδα θεωρείται «ειδήμων» για το συγκεκριμένο θέμα. Προτείνεται η παρουσίαση να λαμβάνει χώρα δίπλα στο χρονολόγιο, όπου βρίσκονται αναρτημένα όλα τα έγγραφα και οι φωτογραφίες. Με αυτόν τον τρόπο, οι μαθητές θα ακούσουν τέσσερις διαφορετικές οπτικές της ιστορίας. Μέσα από ερωτήσεις προς τον διδάσκοντα ή τους συμμαθητές τους, μπορεί να γίνει συζήτηση σχετικά με τα ιστορικά γεγονότα καθεαυτά.
Δείτε παρακάτω σχετικές σημειώσεις γύρω από τα πιθανά ζητήματα που μπορεί να συζητηθούν.

Ομάδα 1: Οικογένεια και Φιλία

• Στην αρχή, η φιλία μεταξύ των οικογενειών βασίζεται στην επαγγελματική σχέση μεταξύ του Μοσέ Μάντιλ και του Ρέφικ Βέσελι.
• Η φιλία μεταξύ των δύο αποκτά σύντομα μία υπαρξιακή διάσταση και για τις δύο οικογένειες. Η οικογένεια Μάντιλ γνωρίζει ότι η ζωή τους είναι πλέον αποκλειστικά στα χέρια της οικογένειας Βέσελι, και η οικογένεια Βέσελι γνωρίζει πολύ καλά το υψηλό ρίσκο που διατρέχει, επιλέγοντας να κρύψει μία οικογένεια Εβραίων.
• Η φιλία εξελίσσεται σε μία ένωση των δύο οικογενειών (βλέπε το «μεικτό» φωτογραφικό πορτραίτο του Ιουνίου του 1944).
• Τέλος, η φιλία εδράζεται σε μία αντίληψη ενός αμοιβαίου «δούναι και λαβείν». Μετά τον πόλεμο, ο Ρέφικ αποφασίζει να ακολουθήσει την οικογένεια Μάντιλ στην ιδιαίτερη πατρίδα τους, το Νόβι Σαντ, για να ολοκληρώσει την εκπαίδευσή του.

Ομάδα 2: Ταυτότητα

• Για να γλυτώσει την εκτόπιση, ο νεαρός Γάβρα Μάντιλ αναγκάζεται πολλές φορές να υιοθετήσει ψεύτικη ταυτότητα.
• Ως γιος φωτογράφου, ο Γάβρα ποζάρει συχνά για τον πατέρα του σε διαφορετικά φόντα (βλέπε φωτογραφία για διαφημιστικούς λόγους, όπου ο Γάβρα ποζάρει μαζί με την αδελφή του δίπλα σε ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο). Αυτή η εμπειρία μπορεί να συνέβαλε στο να αντιληφθεί τις αλλαγές ταυτότητας κατά τη διάρκεια του πολέμου ως ένα είδος παιχνιδιού.
•  Συγχρόνως, το παιδί εσωτερικοποίησε τον κίνδυνο και, έτσι, προσπάθησε να συμπεριφερθεί ως ενήλικας (να μην κάνει λάθη, να συμπεριφέρεται υπεύθυνα, να φροντίζει τη μικρή αδελφή του, κ.λπ.).
• Μετά την άφιξή του στο Ισραήλ, ως έφηβος πλέον ο Γάβρα, ήθελε να ανήκει στην πλειοψηφία, να είναι ένα κανονικό παιδί όπως όλα τα άλλα. Περιγράφει την αφετηριακή εμπειρία του στην ιστορία με τον βάτραχο.
• Η φωτογραφία έγινε κομμάτι της οικογενειακής ταυτότητας της οικογένειας Μάντιλ. Μέσα από τη φωτογραφία κέρδισαν τα προς το ζην, γνώρισαν την οικογένεια Βέσελι, σώθηκαν και κατόρθωσαν να δημιουργήσουν μία νέα ζωή στο Ισραήλ.

Ομάδα 3: Διάσωση και Αναγνώριση

• Το πρώτο βήμα σε αυτήν την ιστορίας διάσωσης ήταν η απόφαση του Ρέφικ Βέσελι να πείσει την οικογένειά του να παράσχουν καταφύγιο στην οικογένεια Μάντιλ καθόλη τη διάρκεια της ναζιστικής Κατοχής και μέχρι την απελευθέρωση.
• Η οικογένεια του Ρέφικ Βέσελι αποφάσισε να κρύψει την οικογένεια Μάντιλ στο σπίτι τους στην Κρούγια. Η καθημερινή ζωή της οικογένειας άλλαξε μέσα σε μια νύχτα. Προς το τέλος της Κατοχής, την ώρα που τα αποσυρόμενα γερμανικά στρατεύματα έκαναν και πάλι έρευνες στην Κρούγια, η οικογένεια Βέσελι αποφάσισε να μεταφέρει την οικογένεια Μάντιλ πίσω στα Τίρανα. Φυσικά, όλες αυτές οι μετακινήσεις από μέρος σε μέρος ήταν εξαιρετικά επικίνδυνες.
• Η οικογένεια Βέσελι αποφάσισε να κρύψει τα δύο παιδιά της οικογένειας Μάντιλ σε «καθεστώς ελευθερίας», αφήνοντάς τα να αναμειχθούν με τα άλλα παιδιά του χωριού, ενώ οι δύο γονείς παρέμειναν τον περισσότερο καιρό κρυμμένοι στο σπίτι ή σε μια σπηλιά. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι οι γείτονες γνώριζαν ότι η οικογένεια Βέσελι έκρυβε Εβραίους αλλά δεν τους πρόδωσαν.
• Ως προς τα κίνητρα, σύμφωνα με τα στοιχεία που βρίσκονται στη διάθεσή μας μπορούμε να εντοπίσουμε τα ακόλουθα: φιλία, επαγγελματικό ενδιαφέρον του Ρέφικ να μαθητεύσει κοντά στον Μοσέ Μάντιλ, μπέσα, ανθρωπιά. Αυτή η λίστα ίσως να είναι ημιτελής.
• Το 1987, ο Γάβρα έγραψε μία επιστολή στο Γιαντ Βασέμ, ζητώντας να αναγνωριστεί η οικογένεια Μάντιλ ως Δίκαιοι των Εθνών.
• Μετά την αναγνώριση, ο Γάβρα Μάντιλ έγραψε διάφορες επιστολές προς την αλβανική Κυβέρνηση ζητώντας να δοθεί άδεια στον Ρέφικ Βέσελι να παραστεί στην τελετή απονομής του τίτλου και μεταλλίου στο Ισραήλ, για την αναγνώρισή του ως Δικαίου των Εθνών.

Ομάδα 4: Φυγή από τους Ναζί

• Η οικογένεια Μάντιλ αποφάσισε να δραπετεύσει αμέσως μετά το ξέσπασμα του πολέμου. Ενάντια στη συμβουλή της γιαγιάς, ο Μοσέ Μάντιλ αποφάσισε να μην προσέλθει για να εγγραφεί στις λίστες του Γερμανού κατακτητή, αλλά να αντισταθεί στις γερμανικές διαταγές και να δραπετεύσει με την οικογένειά του παρά τους κινδύνους.
• Και οι δύο γονείς Μάντιλ επιδεικνύουν μεγάλες ικανότητες προσαρμογής σε δύσκολες συνθήκες και κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν. Για παράδειγμα, με επινοητικότητα και γρηγοράδα επιδεικνύουν μία χριστουγεννιάτικη διαφημιστική φωτογραφία και πείθουν τον Ναζί αξιωματικό ότι πρόκειται για οικογένεια Χριστιανών.
• Το επαγγελματικό παρελθόν του πατέρα και ο δυναμικός χαρακτήρας του παρέχουν στην οικογένεια βιοπορισμό ακόμα και μετά την άφιξή τους στην Αλβανία.
• Σημειώστε, επίσης, τους μηχανισμούς που ανέπτυξε ο μικρός Γάβρα την ώρα που οδηγείτο ως αιχμάλωτος μέσα από την πόλη της Πρίστινα στο Κόσοβο. Αργότερα, με την οικογένεια Βέσελι στην Αλβανία, προσαρμόζεται και πάλι μέσα από την κοινωνικοποίηση με τα παιδιά του χωριού.

Μετά από τις παρουσιάσεις των ομάδων, οι μαθητές θα εργαστούν ανά ζεύγη για να ανταλλάξουν τις προσωπικές τους σκέψεις ή εμπειρίες (εργασία 3). Βεβαιωθείτε ότι οι μαθητές αισθάνονται άνετα να μοιραστούν τις προσωπικές τους σκέψεις ανά ζεύγη.

Μέρος IV: Συζήτηση και Συμπεράσματα
Υλικό: Σετ από πόστερ – Να έχουν προετοιμαστεί πριν από το μάθημα (βλ. Επόμενη σελίδα)
Προτεινόμενος χρόνος: Περίπου 15 λεπτά

Τοποθετήστε τα διαφορετικά πόστερ (σε λευκά ή χρωματιστά φύλλα) μέσα στην τάξη, με έναν μαρκαδόρο δίπλα σε κάθε πόστερ. Ζητήστε από τους μαθητές να σηκωθούν και να περιδιαβούν τα πόστερ χωρίς να μιλούν, και να γράψουν τα σχόλια ή τις ερωτήσεις τους στο πόστερ της επιλογής τους.

Παρακάτω θα βρείτε ορισμένες προτάσεις. Μπορείτε, φυσικά, να προσθέσετε και άλλα θέματα:

• Μπέσα
• «Το Κοράνι μάς διδάσκει ότι όλοι οι άνθρωποι, Εβραίοι, Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι, έχουν όλοι έναν Θεό».
• Μοσέ Μάντιλ
• Ρέφικ Βέσελι
• Αυτός ο πρόσφυγας είναι ο δάσκαλός μου.
• Ανυπακοή

Προτείνεται να ολοκληρώσετε τη μελέτη αυτής της ενότητας με μία σύντομη συζήτηση στην τάξη, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στους μαθητές να αναπτύξουν τα σχόλιά τους σχετικά με τα πόστερ και να μοιραστούν τις δικές τους σκέψεις καθώς και τη γενικότερη εντύπωση που δημιούργησε η συγκεκριμένη ενότητα.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

1. Πληροφορίες για την οικογένεια Μάντιλ

Ο Γάβρα Μάντιλ είναι ο γιος του Μοσά (Μοσέ) και της Γαβριέλα (Κονφίνο) Μάντιλ. Γεννήθηκε στις 6 Σεπτεμβρίου 1936, στο Βελιγράδι. Δύο χρόνια αργότερα η οικογένεια μετακόμισε στο Νόβι Σαντ, όπου ο πατέρας του άνοιξε φωτογραφικό στούντιο. (Ο παππούς του Γάβρα από τη μεριά της μητέρας του, Γάβρα Κονφίνο, ήταν ο βασιλικός φωτογράφος του βασιλιά Αλεξάνδρου στο Βελιγράδι). Ο Γάβρα είχε μία αδελφή, την Ιρένα, που ήταν δύο χρόνια μικρότερη. Μετά την εισβολή των Γερμανών τον Απρίλιο του 1941, η οικογένεια διέφυγε προς τον Νότο στο υπό ιταλική κατοχή Κόσοβο. Η οικογένεια Μάντιλ συνελήφθη και παρέμεινε φυλακισμένη στην Πρίστινα, μαζί με άλλες οικογένειες Εβραίων, για μία περίοδο δέκα μηνών. Κατά τη διάρκεια αυτών των μηνών, ο πατέρας του Γάβρα κέρδισε την εύνοια των Ιταλών, προσφέροντας δωρεάν τις υπήρεσίες του ως φωτογράφος. Μετά από ένα διάστημα παραμονής στη φυλακή, οι οικογένειες των Εβραίων άρχισαν να παραπονιούνται για τις συνθήκες κράτησης, κυρίως λόγω του πλήθους των κρατουμένων. Ιταλοί αξιωματικοί της φυλακής μετέφεραν τα παράπονά τους στους Γερμανούς αξιωματούχους, οι οποίοι εκτέλεσαν τους μισούς κρατούμενους. Φοβούμενος ότι θα σκότωναν και τους υπόλοιπους, ο Μοσέ έκανε έκκληση στους Ιταλούς, με τους οποίους είχε γίνει φίλους, να σώσουν τους εναπομείναντες Εβραίους. Οι Ιταλοί ανταποκρίθηκαν στο αίτημα αυτό και μετέφεραν τους κρατούμενους με φορτηγά στην Αλβανία, όπου είχαν «περιορισμένη ελευθερία». Η οικογένεια Μάντιλ οδηγήθηκε στην πόλη Καβάγια, όπου έζησε με σχετική ασφάλεια μέχρι το καλοκαίρι του 1943. Ύστερα από τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας και τη γερμανική εισβολή στην Αλβανία, η οικογένεια Μάντιλ μεταφέρθηκε στα Τίρανα, ελπίζοντας να βρει ασφάλεια μέσα στην ανωνυμία της πολυπληθούς πρωτεύουσας. Ο πατέρας του Γάβρα βρήκε εργασία στο φωτογραφικό στούντιο του Νέσεντ Ισμαήλ, ένος Αλβανού που είχε εργαστεί για τον παππού του Γάβρα στο Βελιγράδι. Στο ίδιο φωτογραφικό στούντιο μαθήτευε και ένας δεκαεξάχρονος Αλβανός, ο Ρέφικ Βέσελι. Το φθινόπωρο του 1943, νιώθοντας τον αυξανόμενο κίνδυνο για τη ζωή των Εβραίων μεταναστών που ζούσαν στην πρωτεύουσα, ο Ρέφικ ζητά την άδεια των γονιών του να κρύψει την οικογένεια Μάντιλ (μαζί με τα ξαδέλφια τους, την οικογένεια Μπεν Γιοσέφ) στο σπίτι τους στο ορεινό χωριό της Κρούγια. Από τον Νοέμβριο του 1943 και μέχρι την απελευθέρωση τον Οκτώβριο του 1944, η οικογένεια Μάντιλ παρέμεινε κρυμμένη στο σπίτι της οικογένειας Βέσελι. Ο επτάχρονος Γάβρα και η πεντάχρονη Ιρένα ζούσαν ελεύθεροι ως παιδιά μουσουλμάνων χωρικών καθόλο αυτό το διάστημα, αλλά οι γονείς τους έπρεπε να παραμένουν κρυμμένοι κατά τη διάρκεια της ημέρας σε ένα δωμάτιο επάνω από τον αχυρώνα της οικογένειας Βέσελι. Μετά τον πόλεμο, η οικογένεια Μάντιλ επέστρεψε στο Νόβι Σαντ, όπου ξανάνοιξαν το  φωτογραφικό τους στούντιο. Το 1946, ο Ρέφικ Βέσελι ακολούθησε την οικογένεια στο Νόβι Σαντ και ολοκλήρωσε τη μαθητεία του κοντά στον πατέρα του Γάβρα. Το 1948, μετά την εγκαθίδρυση του κομμουνιστικού καθεστώτος στη Γιουγκοσλαβία και την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, η οικογένεια Μάντιλ αποφάσισε να μεταναστεύσει στο Ισραήλ. Ο Ρέφικ εξέφρασε την έντονη επιθυμία του να τους ακολουθήσει, αλλά τελικά αποφάσισε να επιστρέψει στην οικογένειά του στην Αλβανία. Ο Ρέφικ αναγνωρίστηκε από το Γιαντ Βασέμ ως Δίκαιος των Εθνών το 1990.

Πηγή: United States Holocaust Museum
 

2. Πληροφορίες για την Οικογένεια Βέσελι

Το 1943, ο 25χρονος Χαμίντ Βέσελι και ο 17χρονος αδελφός του Ρέφικ έφυγαν από το χωριό τους, την Κρούγια, για να εγκατασταθούν στα Τίρανα. Ο Χαμίντ άνοιξε ένα εμπορικό κατάστημα ρούχων και ο Ρέφικ άρχισε να εργάζεται ως μαθητευόμενος σε ένα φωτογραφικό στούντιο. Ο μέντορας του Ρέφικ ήταν ένας Εβραίος πρόσφυγας από το Βελιγράδι, ο Μοσέ Μάντιλ, που ζούσε με τη γυναίκα του και τα δύο μικρά παιδιά του σε ένα μικρό διαμέρισμα στα Τίρανα. Το διαμέρισμα εκείνο ανήκε στον ιδιοκτήτη του φωτογραφικού στούντιο. Ο Ρέφικ και ο Μοσέ έγιναν φίλοι. Το φθινόπωρο του 1943, μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, οι Γερμανοί κατέλαβαν την Αλβανία και οι Εβραίοι άρχισαν να αναζητούν μέρη να κρυφτούν. Ο Ρέφικ ζήτησε από τους γονείς του την άδεια να προσφέρει καταφύγιο στον Μοσέ Μάντιλ και την οικογένειά του στο σπίτι τους στο χωριό της Κρούγια. Ο πατέρας του, Βέσελ Βέσελι, συμφώνησε αμέσως και μάλιστα ταξίδεψε ο ίδιος μέχρι τα Τίρανα με μερικά γαϊδουράκια για να παραλάβει και να μεταφέρει πίσω μαζί του στο σπίτι του τον Μοσέ  Μάντιλ, τη Γαβριέλα και τα παιδιά τους, τον επτάχρονο Γάβρα και την πεντάχρονη Ιρένα. Το ταξίδι διήρκησε αρκετές ημέρες. Κατά τη διάρκεια της ημέρας κρύβονταν σε σπηλιές και σε δάση, ενώ τις νύχτες ταξίδευαν, μέχρι που τελικά έφτασαν στη Κρούγια. Η οικογένεια Μάντιλ παρέμεινε κρυμμένη σε ένα μικρό δωμάτιο επάνω από έναν στάβλο, ενώ τα παιδιά κυκλοφορούσαν ελεύθερα και έπαιζαν μαζί με τα άλλα παιδιά του χωριού. Μερικές ημέρες αργότερα, ο 14χρονος Τζεμάλ, ένα από τα παιδιά του Βέσελι, έφερε τα τρία μέλη της οικογένειας Μπεν Γιοσέφ στο σπίτι των γονιών του. Ο Γιοσέφ Μπεν Γιοσέφ, η σύζυγός του, Ρουζίκα, και η αδελφή του, Φινίκα, είχαν όλοι βρει καταφύγιο στο σπίτι του Χαμίντ Βέσελι στα Τίρανα. Αργότερα βρέθηκαν μαζί με την οικογένεια Μάντιλ στο ίδιο δωμάτιο επάνω από τον στάβλο. Και οι επτά αυτοί πρόσφυγες κρύφτηκαν στο σπίτι της οικογένειας Βέσελι μέχρι την απελευθέρωση. Όλο αυτό το διάστημα, ολόκληρη η οικογένεια Βέσελι, και ιδίως ο Βέσελ και η σύζυγός του, Φάτιμα, φρόντιζαν ώστε να είναι όλοι ασφαλείς και τους προμήθευαν με όλα τα απαραίτητα για τις βασικές καθημερινές τους ανάγκες. Μετά την απελευθέρωση, στις 29 Νοεμβρίου 1944, οι δύο οικογένειες Εβραίων επέστρεψαν στα Τίρανα και αργότερα εγκαταστάθηκαν στη Γιουγκοσλαβία. Η οικογένεια Μάντιλ μετανάστευσε στο Ισραήλ το 1948, ενώ η οικογένεια Μπεν Γιοσέφ μετανάστευσε στη Βραζιλία. Ο Ρέφικ Βέσελι και ο Γάβρα Μάντιλ διατήρησαν επικοινωνία και αργότερα αυτό οδήγησε στη δημιουργία ενός οργανισμού αλβανο-ισραηλινής φιλίας, ο οποίος εντόπισε κι άλλους Αλβανούς που βοήθησαν Εβραίους κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Στις 23 Δεκεμβρίου 1987, το Γιαντ Βασέμ αναγνώρισε τον Βέσελ και τη Φάτιμα Βέσελι και τον γιο τους, Ρέφικ Βέσελι, ως Δικαίους των Εθνών.
Στις 23 Μαΐου 2004, το Γιαντ Βασέμ αναγνώρισε τους Χαμίντ και Τζεμάλ Βέσελι ως Δικαίους των Εθνών. Το 2014, ένα σχολείο στην περιοχή του Κρόιτζμπεργκ του Βερολίνου, αποφάσισε να αλλάξει το όνομά του και να ονομαστεί Ρέφικ Βέσελι. Ήταν μια πρωτοβουλία μίας ομάδας μαθητών του σχολείου. Το σχολείο έχει μεγάλο πληθυσμό μεταναστών. Οι μαθητές είχαν επισκεφθεί το Γιαντ Βασέμ όπου άκουσαν την ιστορία της οικογένειας Βέσελι και εμπνεύστηκαν από το θάρρος και την αποφασιστικότητα του Ρέφικ Βέσελι. Η τελετή έλαβε χώρα τον Οκτώβριο του 2014, με την παρουσία του γιου και της κόρης του Γάβρα Μάντιλ.

Πηγή: Yad Vashem