Davomiyligi 1 dan 3 darsgacha

Qo‘llanma tuzuvchilari: Irit Abramskaya (Irit Abramski), Noa Sigal (Noa Sigal)

Davomiyligi: 1 dan 3 darsgacha (o‘qituvchining imkoniyatlaridan kelib chiqib)

O‘qituvchi uchun so‘zboshi

Uchta qo‘g‘irchoq: "Kolett", "Jerta" va "Zuzya"

Uchta qo‘g‘irchoq

O‘qituvchi uchun so‘zboshi

a) Bolalar va Xolokost
Xolokost paytidagi bolalarning taqdiri tarixning eng og‘ir va qon tomib turgan sahifalaridan biridir. Bir yarim million yahudiy bolasi Xolokost olovida halok bo‘ldi, chunki natsistlar mafkurasi nuqtai nazaridan butun yahudiy xalqi ommaviy qirib tashlanishi kerak edi. Natsistlar tarixning dvigateli aynan irqiy nazariya ekanligini da’vo qilishar edi. Ushbu nazariyaga ko‘ra, butun insoniyat irqlarga bo‘linar edi: oliy irq - masalan, nemislar va eng past irq va unga, xususan, polyaklar, litvaliklar, ruslar va ukrainlar kirar edi. Yahudiylar umuman odam zotiga kiritilmagan va shuning uchun ular Yer yuzidan g‘oyib bo‘lishlari kerak edi. Ularning faqat ba’zilari, ya’ni eng mehnatga layoqatlilari, erkin mehnatga ehtiyoj bor ekan, vaqtincha tirik qolishi mumkin edi. Bolalar aholining "mahsulsiz" qismi bo‘lganligi sababli, ular birinchi navbatda o‘lim lagerlariga deportatsiya qilindi va ular yahudiy xalqini muntazam ravishda yo‘q qilishning birinchi qurbonlari bo‘lishdi. Bolalarni o‘lim lagerlariga yuborish ("bolalar aktsiyalari") - bunda bolalar tom ma’noda ota-onalari qo‘lidan yulib olinar edi - guvohlarning xotiralarida eng og‘ir iz qoldirdi.

b) Bolaning oiladagi rolining o‘zgarishi
Mavzuni to‘g‘ri taqdim etish uchun biz o‘quvchilarni bolaning oiladagi mavqei qanchalik o‘zgarganligini tushunishga olib borishimiz kerak. Bu davrda yahudiylar hayotining asoslari buzildi, uni qo‘llab-quvvatlovchi barcha chegaralar va ijtimoiy tuzilmalar vayron qilindi va bu birinchi navbatda yahudiy oilasiga ta’sir qildi. Agar normal sharoitda bola oilaning eng zaif va eng qaram, kattalar himoyasiga muhtoj a’zosi bo‘lishi kerak bo‘lgan bo‘lsa, endi biz ko‘p hollarda bolalar va kattalar o‘rnining almashib qolganini ko‘ramiz - oilani ta’minlash yuki bolalar zimmasiga tushadi, bolalar kattalarni qo‘llab-quvvatlash va tasalli berishga majbur bo‘ladi, ular bolalarga mutlaqo yot bo‘lgan qo‘rquv va tashvishlar girdobida qoladi.
Bu holat hatto yosh bolalar oldiga ham bola odatda bermaydigan savollarni qo‘yar edi:

Endi oilani kim boqadi?
Yoppasiga qashshoqlik va ochlik sharoitida oilani qanday ta’minlash mumkin?
Oilani boqish uchun o‘g‘rilik qilsa bo‘ladimi?
Bu sharoitda "yaxshi" va "yomon", "mumkin" va "mumkin emas" tushunchalari nimani anglatadi?
Qanday qilib o‘lim soyasida yashashni davom ettirish mumkin?

Ular o‘z yelkalariga olishga majbur bo‘lgan mas’uliyat yuki, ular boshiga tushgan bolalarga xos bo‘lmagan taassurotlar – ulardan eng og‘irlari yaqinlarining g‘oyib bo‘lishi va o‘limi edi – bolalarcha soddalik va samimiylikning yo‘qolishi va erta ulg‘ayishga sababchi bo‘ldi.

Shunga qaramay, ko‘pincha Xolokost paytidagi hayot xotiralari tirik qolgan bolalarning ko‘pchiligi uchun bolalikning so‘nggi qo‘msaladigan xotirasi, onaning mehribon qo‘llari va otaning ishonchli yelkalari haqidagi so‘nggi xotirasi bo‘lib qoldi; chunki aynan shu davrda ularning oila bag‘ridagi so‘nggi kunlari o‘tdi - lagerlarga va qatl uchun deportatsiya qilinganidan so‘ng oila a’zolari bir-biridan majburan ajratilar va qaytib uchrashmas edilar.

v) Xolokost davrida bolalar o‘yinlari va o‘yinchoqlarining roliBolalar o‘yinlari va o‘yinchoqlarining qarshilik korsatish va najot vositasi sifatida roli birinchi marta Yad Vashemda 1997 yilda Yudit Inbar tomonidan yaratilgan "Bolalarga xos bo‘lmagan o‘yinlar" ko‘rgazmasida alohida mavzu sifatida ajratilgan.
Xolokost yillarida mavjud bo‘lgan barcha dahshatlarga qaramay, g‘ayritabiiy ravishda biz ko‘pincha bu davrda aynan bolalarda mavjud sharoitga qarshi turish uchun kuch - kattalar uchun har doim ham etarli bo‘lmagan kuch topilganligini ko‘ramiz. Bu chidamlilikning manbai kattalar uchun yetishmayotgan narsada – bolalarning jonli tasavvurida, saqlanib qolgan o‘ynash istagida, dahshatli voqelikni unutib, orzularga sho‘ng‘ish qobiliyatida yotadi. Hatto eng aql bovar qilmaydigan sharoitlarda ham bolalar o‘ynashni, o‘zlari uchun o‘yinchoqlar qidirishni va ixtiro qilishni davom ettirdilar, hech narsaga qaramay, bola bo‘lib qolishda davom etdilar. Haqiqatni o‘yin va fantaziya orqali o‘zgartirish qobiliyati bolalarga nafaqat jismonan omon qolishga, balki ruhiy muvozanatni saqlab qolishga, g‘ayritabiiy sharoitlarda normal qolishga yordam berdi.

g) Pedagogik yondashuv va didaktik uslublar
Ushbu qo‘llanma Xolokost davridagi bolalik dunyosining - go‘yo turli qutblar orasida mavjud bo‘lgan dunyoning - umid va umidsizlik, orzu va haqiqat, erta ulg‘ayish va bolalikning saqlanib qolgan soddaligi o‘rtasidagi qarama-qarshilikni anglash va tushunishga urinishdir. Bu qarama-qarshilikning bari bola joniga doimiy ravishda soya solib turgan o‘lim tahdidi, oddiy omon qolish uchun har kun va har soat kechadigan kurash sharoitida yanada aniqroq namoyon bo‘ladi. Yosh o‘quvchilarimiz tomonidan ushbu mavzuni idrok etishning barcha murakkabligini tushungan holda, muallif ataylab tushunish uchun qulay va oson bo‘lgan, eng muhimi, har qanday bola hamdard bo‘ladigan vaziyatlarni tanlab oldi. Xolokost mavhum tarixiy voqea sifatida emas, balki o‘quvchilarimiz bilan bir xil yoshdagi muayyan bir bolaning taqdiri sifatida o‘rgatilsagina bu hamdardlik ro‘y berishi mumkin bo‘ladi. Bu yerda taqdim etilayotgan barcha voqealar omon qolgan bolalar haqidagi voqealar ekanligi ham juda muhimdir, bu yosh kitobxonlar doimo intiqlik bilan kutadigan "baxtli yakun" topgan voqealardir.
Didaktik vosita sifatida muallif o‘yinlar va o‘yinchoqlar haqidagi hikoyalardan foydalanadi. Dunyoda bolalik xotirasida doimo alohida o‘rin tutadigan sevimli o‘yin yoki o‘yinchog‘iga ega bo‘lmagan bola bo‘lmasa kerak.
Bolalar uchta (Polshadan, Vengriyadan va Frantsiyadan bo‘lgan) yahudiy qizchalarga tegishli bo‘lgan uchta qo‘g‘irchoq haqidagi hikoyalar bilan tanishadilar. Ushbu tanlov bizga uchta turli mamlakatda sodir bo‘lgan Xolokost voqealarini solishtirish va shu bilan bolalarni Xolokostning Yevropa xaritasidagi geografik hududi bilan tanishtirish imkoniyatini beradi. Uch qizcha, uchta qo‘g‘irchoq, uchta taqdir.
Qizchalarning har biri uchun qo‘g‘irchoq shunchaki o‘yinchoq emas edi - unga qo‘g‘irchoq jajji egasining ruhiy holatiga va turli mamlakatlarda turlicha shakllanayotgan sharoitlarga qarab o‘ziga xos rol ajratib berilgan edi. O‘qituvchining vazifasi bolalarda har bir qo‘g‘irchoqning individual "sirini" mustaqil ravishda ochish uchun ularning tabiiy qiziqishini uyg‘otishddan iboratdir.

d) Qo‘llanmaning axloqiy vazifasi
Xolokost yillarida yahudiylar insonning oddiy yashash huquqidan - erkin harakatlanish, tirikchilik qilish, o‘qitish, ta’lim berish va hatto farzand ko‘rish huquqidan mahrum qilingan edi. Bu yillar oila, qo‘shniga muhabbat, do‘stlik va o‘zaro yordam kabi asosiy insoniy qadriyatlar shubha ostiga olingan davr edi. Qo‘llanma, xususan, hozirgi zamon bolasiga uy, oila, maktab va tengdoshlar doirasi kabi oddiy, o‘z-o‘zidan tushunarli bo‘lgan narsalarni qadrlashni o‘rganishga yordam berish uchun mo‘ljallangan - Xolokost paytida tengdoshlari bularning barchasidan majburan mahrum qilingan edi. Ko‘rib chiqilayotgan hollarda murg‘ak bola uchun bu chidab bo‘lmas yo‘qotishning o‘rnini aynan qo‘g‘irchoqlar qaysidir ma’noda qoplaydi.

Qo‘llanma bilan ishlashni bir necha bosqichlarga bo‘lish taklif etiladi:

Kirish. Yordamchi savollardan so‘ng bolalarga qo‘g‘irchoqlar va ularning egalari haqida qisqacha taqdimot bilan birga har uchta qo‘g‘irchoqning "portretlari" havola etiladi.
Har bir qo‘g‘irchoqning taqdiri haqida batafsil hikoya. Shuni ta’kidlash kerakki, hikoyalar
ketma-ketligi tasodifan emas, balki "oddiydan murakkabgacha" tamoyiliga muvofiq tanlangan.
Yakuniy qism.

O‘qituvchi uchun so‘zboshi

Endi oilani kim boqadi?
Yoppasiga qashshoqlik va ochlik sharoitida oilani qanday ta’minlash mumkin?
Oilani boqish uchun o‘g‘rilik qilsa bo‘ladimi?
Bu sharoitda "yaxshi" va "yomon", "mumkin" va "mumkin emas" tushunchalari nimani anglatadi?
Qanday qilib o‘lim soyasida yashashni davom ettirish mumkin?

v) Xolokost davrida bolalar o‘yinlari va o‘yinchoqlarining roli1
Xolokost yillarida mavjud bo‘lgan barcha dahshatlarga qaramay, g‘ayritabiiy ravishda biz ko‘pincha bu davrda aynan bolalarda mavjud sharoitga qarshi turish uchun kuch - kattalar uchun har doim ham etarli bo‘lmagan kuch topilganligini ko‘ramiz. Bu chidamlilikning manbai kattalar uchun yetishmayotgan narsada – bolalarning jonli tasavvurida, saqlanib qolgan o‘ynash istagida, dahshatli voqelikni unutib, orzularga sho‘ng‘ish qobiliyatida yotadi. Hatto eng aql bovar qilmaydigan sharoitlarda ham bolalar o‘ynashni, o‘zlari uchun o‘yinchoqlar qidirishni va ixtiro qilishni davom ettirdilar, hech narsaga qaramay, bola bo‘lib qolishda davom etdilar. Haqiqatni o‘yin va fantaziya orqali o‘zgartirish qobiliyati bolalarga nafaqat jismonan omon qolishga, balki ruhiy muvozanatni saqlab qolishga, g‘ayritabiiy sharoitlarda normal qolishga yordam berdi.

Qo‘llanma bilan ishlashni bir necha bosqichlarga bo‘lish taklif etiladi:

Kirish. Yordamchi savollardan so‘ng bolalarga qo‘g‘irchoqlar va ularning egalari haqida qisqacha taqdimot bilan birga har uchta qo‘g‘irchoqning "portretlari" havola etiladi.
Har bir qo‘g‘irchoqning taqdiri haqida batafsil hikoya. Shuni ta’kidlash kerakki, hikoyalar
ketma-ketligi tasodifan emas, balki "oddiydan murakkabgacha" tamoyiliga muvofiq tanlangan.
Yakuniy qism.

1. Bolalar o‘yinlari va o‘yinchoqlarining qarshilik korsatish va najot vositasi sifatida roli birinchi marta Yad Vashemda 1997 yilda Yudit Inbar tomonidan yaratilgan "Bolalarga xos bo‘lmagan o‘yinlar" ko‘rgazmasida alohida mavzu sifatida ajratilgan.

Kirish

I. Mavzuni yordamchi savollar orqali taqdim etish:

Falokat (Xolokost, Shoa) nima? (Ulug‘ Vatan urushi mavzusida Yevropa yahudiylarining
Falokati mavzusini ajratib ko‘rsatish uchun ushbu savoldan foydalaning)
Falokat qanday rangda edi? (Odatiy javoblar - qora, kulrang qizil)
Bu yilning qaysi faslida sodir bo‘lgan? (Odatiy javob - kuz yoki qish)
Halokat qayerda yuz berdi? (Odatiy javob - Polshada yoki Germaniyada)

Shakllanib bo‘lgan stereotiplarni yo‘q qilishga harakat qilib ko‘ramiz. Falokat olti yil davom etdi, bu davrda fasllar doimiy ravishda o‘zgarib turar edi. Falokat rang-barang edi. Falokat qit’aning turli qismlarida uchta jajji qahramonimiz yashaydigan butun Yevropani qamrab olgan edi.

II. Bolalarga illyustratsiyalarni ko‘rib chiqishni taklif qilamiz: har bir hikoya uchun uchta fotosurat - qo‘g‘irchoqning "portreti", qizchaning portreti, qo‘g‘irchoq egasining bugungi kundagi portreti.

III. Bolalarni uchta turli mamlakatda istiqomat qilgan uchta yahudiy qizchasi va ularning qo‘g‘irchoqlari bilan tanishtiramiz,Har uchala qo‘g‘irchoq birinchi marta 1997 yilda “Bolalarga xos bo‘lmagan o‘yinlar" ko‘rgazmasida taqdim etilgan (ko‘rgazma muallifi - Yudit Inbar). Hozirda ular yangi Yad Vashem tarixiy muzeyi ekspozitsiyasining bir qismidir.. Har bir holatda qo‘g‘irchoq go‘yoki "insoniylashtiriladi", u xuddi bola kabi, o‘z ismiga ega va unga nisbatan oila a’zosi kabi muomala qilinadi.

Klodin Shvarts-Rodel - qo‘g‘irchoq Kolett (Frantsiya)
Eva Modval-Xaymovich - qo‘g‘irchoq Jerta (Vengriya)
Yael (Zosya) Zaychik-Rozner - qo‘g‘irchoq Zuzya (Polsha)

IV. Asta-sekin biz har bir qo‘g‘irchoq sevimli o‘yinchoq bo‘lishdan tashqari yana bir qo‘shimcha rolga ega ekanligini bilib olamiz.
Kolett – oilaning seyfi
Jerta- yagona dugona
Zuzya - Zosyaning o‘zi uchun o‘ynaydigan doimiy "qizcha-onalar" o‘yinidagi qizchasi.

2. Har uchala qo‘g‘irchoq birinchi marta 1997 yilda “Bolalarga xos bo‘lmagan o‘yinlar"
ko‘rgazmasida taqdim etilgan (ko‘rgazma muallifi - Yudit Inbar). Hozirda ular yangi Yad
Vashem tarixiy muzeyi ekspozitsiyasining bir qismidir.

I. "Kolett"

"Kolett"

Klodin bolaligida

Klodin bugun qo‘g‘irchog‘i Kolett bilan birga

a) Kolett kim edi va u qanday ko‘rinishga ega edi?
KolettHikoya Klodin Shvarts-Rudel xonimning guvohlik ko‘rsatmalariga asoslangan, Yad Vashem arxivi, ish 03/8653; video yozuv VD /1030. parijlik yahudiylarning badavlat oilasida tug‘ilgan va ularning yagona qizchasi bo‘lgan jajji Klodinning eng yaxshi dugonasi edi. Klodin qo‘g‘irchoqni sovg‘a sifatida ayni urush arafasida, u endigina 4 yoshga to‘lganida oldi va darhol unga qattiq bog‘lanib qoldi. U "qayerga, buvisi yoki amakivachchasining oldiga mehmonga bormasin, uni o‘zi bilan birga olib borar edilar”, "unga hamma, hamma narsani aytar va hatto bolalarga xos bo‘lgan barcha ranj-alamlaridan shikoyat qilar edi".
Kolett juda bashang qo‘g‘irchoq edi - 1943 yilda, Klodinning o‘zi allaqachon 7 yoshga to‘lganida, uning onasi qo‘g‘irchoq uchun urushdan oldingi tabiiy ipakdan tikilgan chiroyli tungi ko‘ylagini buzib, undan qo‘g‘irchoq uchun ajoyib ko‘ylak tikib berdi. Bu ko‘ylak faqat qo‘lda tikilgan va yorqin xalq liboslari kabi- bu oila xalq raqslarini juda yaxshi ko‘rar edi- ko‘plab rangli tasmachalar bilan bezatilgan edi. Ko‘ylakka qo‘shimcha sifatida pushti rang to‘rli ko‘ylakcha va shu rangdagi paypoqchalar tikildi va Kolettning oyoqchalarida haqiqiy charmdan yasalgan poyabzali bor edi. Qo‘g‘irchoq haqiqiy sohibjamol edi – u egiltirilganida uzun kiprikli katta ko‘zlari o‘z-o‘zidan yumilar va u "O-yi” derdi. Qo‘g‘irchoqning nomini uning jajji egasining o‘zi tanlagan va eng yaqin dugonasining nomi bilan atagan edi.

b) Klodin va uning qo‘g‘irchog‘i Xolokost davrida.
Nemislar Parijni egallab, yahudiylar xavf ostida qolganda, Shvartslar oilasi provintsiyaga qochishga qaror qiladi. Ota-onasi bilan o‘z ona shahrini tark etar ekan, Klodin, albatta, Kolettdan ajralishni xohlamadi. Bu uning uydan o‘zi bilan birga olib ketishi mumkin bo‘lgan yagona o‘yinchog‘i edi. Ular mamlakatning butun shimoliy (nemislar bosib olgan) qismidan to janubga, Vishi hukumati hokimiyati ostidagi hududlarga qadar uzoq yo‘lni bosib o‘tadilar. Bu xavfli sayohat faqat qalbaki hujjatlar tufayli amalga oshirilishi mumkin edi, Shvartslar oilasi bu vaqt davomida doimo fosh etilish xavfi ostida bo‘ldi, ular doimo bir poyezddan boshqasiga o‘tishga majbur bo‘lar va kechki paytlarni ularni hech kim ko‘rmasligi uchun qorong‘i kino zallarida o‘tkazar edilar. Klodin ham o‘ylab to‘qilgan ism ostida sayohat qilgan - avval uning ismi Fransuaza, keyin esa Mishel bo‘lgan.
Jajji Klodin barcha qo‘rquvlarini kimga ham ayta olar edi? Albatta, qo‘g‘irchog‘i Kolettga-da. Klodin qo‘g‘irchog‘idan bir daqiqa bo‘lsa ham ayrilmas edi, tashqarida sovuq bo‘lganda uni ro‘moliga o‘rab olar edi. U qo‘g‘irchog‘iga endi boshqa birovning ismiga javob berishi kerakligini va endi uning ham ismi Fransuaza ekanligini aytdi. Ismining o‘zgarishi qizchaga juda qattiq ta’sir qildi, u nima uchun birdan yashirinishi kerakligini, u dunyo oldida qanday gunoh qilib qo‘yganligini va uning haqiqiy ismi Klodin nima uchun yomon ekanligini tushuna olmas edi. Shu og‘ir kunlarda uni tark etmagan, xuddi uning egasiga o‘xshab yolg‘on nom ostida yashirinishga majbur bo‘lgan chin dugonasi borligigina unga tasalli berar edi. "Kolettning doimo men bilan birga bo‘lishi men uchun juda muhim edi", degan edi keyinchalik Klodin, "chunki men u bilan doimo gaplashar edim va unga barcha qayg‘ularimni aytar edim. Unga nima va qanday qilib aytganimni aniq eslay olmayman, lekin men uchun aynan u qiyin paytlarda meni qo‘llab-quvvatlagan tirik jon edi”.

Savollar:

Nima uchun Klodin qo‘g‘irchoqning ismini o‘zgartirdi?
Nima uchun insonning o‘zligini saqlab qolishi juda muhim?
Oxirgi iborani qanday tushunasiz: "Unga nima va qanday qilib aytganimni aniq eslay olmayman, lekin men uchun aynan u qiyin paytlarda meni qo‘llab-quvvatlagan tirik jon edi"?

d) Ushbu hikoyada qo‘g‘irchoq o‘ynagan qo‘shimcha rol
Klodin qo‘g‘irchog‘i bilan bog‘liq eng og‘ir taassurotlarning birini 1943 yil oktyabr oyida oila Kannda bo‘lganida boshidan kechirishga majbur bo‘lgan edi. Klodin yarim tunda uyg‘onib ketadi va to‘satdan qo‘g‘irchog‘ining uning yonida yo‘qligini bilib qoladi. “Men qo‘g‘irchog‘imning qayerda ekanligini so‘rash uchun onamni chaqira boshladim, - deb hikoya qiladi Klodin, - va to‘satdan oshxonada Kolettimni ko‘rib qoldim, u negadir bo‘lak-bo‘lak qilib qo‘yilgan edi. Dadam u bilan ovora bo‘lib, uni qayta yig‘ishga urunar edi, men esa bu yerda nima bo‘layotganini tushuna olmas edim. Keyin onam menga Kolett mening qo‘g‘irchog‘imgina emas, balki u bizning "maxfiy aqchadonimiz" ekanligini tushuntirdi - biz unda barcha pullarimiz va qimmatbaho narsalarimizni saqlaymiz. Biz Parijni tark etishimizdan avval onam qo‘g‘irchoqni bo‘laklarga ajratdi va ichiga tilla tangalarni yashirib qo‘ydi; ularning har biri jiringlamasligi uchun mato bo‘lagi bilan yaxshilab o‘ralgan edi. Qo‘g‘irchoqning ichida ham tangalar qimirlamasligi va u yerda biror narsa borligini bilib qolmasligim uchun hammasi mato bilan o‘rab qo‘yilgan edi. Men Kolettni birinchi marta sovg‘a sifatida olganimda, u "oyi" deb ayta olar edi va endi esa mexanizmi, aftidan, buzilib qolgan edi. Balki, u endi ulg‘aygandir va endi onasini chaqirishga hojat qolmagandir? Darbadarlikning og‘ir davrida oila asta-sekin oltin va zargarlik buyumlarini oziq-ovqatga almashtirib, qo‘g‘irchoqning ichida yashirilgan boylik evaziga kun ko‘rar edi.

Savollar:

Nima uchun Shvartslar oilasi pulni qo‘g‘irchoq ichiga yashirishga qaror qildi?
Sening fikringcha, Klodin qo‘g‘irchog‘i yana qanday maqsad uchun ishlatilganini bilib olganida
nimalarni his qildi?
Sening fikringcha "balki, u endi ulg‘aygandir va endi onasini chaqirishga hojat qolmagandir?
iborasi nimani anglatadi?

e) Urushdan keyin
Qo‘g‘irchoq tufayli Klodin va uning oilasi urush oxirigacha tirik qoldi. Ular Parijdagi uylariga qaytib kelishdi va u yerda, tom va ship oralig‘ida Klodin qo‘g‘irchoq to‘shagi va urushdan oldin onasi tikkan chiroyli choyshab va yostiq jildini topdi. Urushdan keyin ham Klodin qo‘g‘irchoqni avaylab saqlashni davom ettirdi, u endi qo‘g‘irchoqni mo‘jizaviy najotni eslatib turuvchi tumor deb hisoblar edi. Voyaga yetgan Klodin sochlarini kesganda, ulardan Kolett uchun yangi sochlar yasadilar. Klodin turmushga chiqqanida (uning eri ham Xolokostdan omon qolgan frantsuz yahudiysi edi), Kolett u bilan asal oyi sayohatiga birga jo‘nab ketdi va 1970 yilda ularning oilasi Isroilga ko‘chib kelganida, ular o‘zlari bilan qo‘g‘irchoqni olib kelishni unutmadilar. O‘zi avval ona, keyin esa buvi bo‘lgan Klodin faqat vaqti-vaqti bilan avval qizlariga, keyin esa nevaralariga Kolett bilan ehtiyot bo‘lib o‘ynashga ruxsat berar ekan, uni sindirib qo‘ymasliklari uchun doimo kuzatib turar edi.
1996 yilda Klodin boshqa bolalar ham u bilan sodir bo‘lgan voqeani bilib olishlari va har doim suyanishing mumkin bo‘lgan haqiqiy do‘sting borligi va og‘ir damlarda buning qanchalik muhimligi va qanchalik ajoyib ekanligini tushuna olishlari uchun qo‘g‘irchoqni Yad Vashemdagi bolalar ko‘rgazmasiga sovg‘a qildi

Savollar:

Nima uchun Klodin urushdan keyin ham qo‘g‘irchoqdan ajralmadi?
Urushdan oldin va urushdan keyin qo‘g‘irchoqqa bo‘lgan munosabat o‘rtasida qanday farq bor?

a) Kolett kim edi va u qanday ko‘rinishga ega edi?
Kolett3 parijlik yahudiylarning badavlat oilasida tug‘ilgan va ularning yagona qizchasi bo‘lgan jajji Klodinning eng yaxshi dugonasi edi. Klodin qo‘g‘irchoqni sovg‘a sifatida ayni urush arafasida, u endigina 4 yoshga to‘lganida oldi va darhol unga qattiq bog‘lanib qoldi. U "qayerga, buvisi yoki amakivachchasining oldiga mehmonga bormasin, uni o‘zi bilan birga olib borar edilar”, "unga hamma, hamma narsani aytar va hatto bolalarga xos bo‘lgan barcha ranj-alamlaridan shikoyat qilar edi".
Kolett juda bashang qo‘g‘irchoq edi - 1943 yilda, Klodinning o‘zi allaqachon 7 yoshga to‘lganida, uning onasi qo‘g‘irchoq uchun urushdan oldingi tabiiy ipakdan tikilgan chiroyli tungi ko‘ylagini buzib, undan qo‘g‘irchoq uchun ajoyib ko‘ylak tikib berdi. Bu ko‘ylak faqat qo‘lda tikilgan va yorqin xalq liboslari kabi- bu oila xalq raqslarini juda yaxshi ko‘rar edi- ko‘plab rangli tasmachalar bilan bezatilgan edi. Ko‘ylakka qo‘shimcha sifatida pushti rang to‘rli ko‘ylakcha va shu rangdagi paypoqchalar tikildi va Kolettning oyoqchalarida haqiqiy charmdan yasalgan poyabzali bor edi. Qo‘g‘irchoq haqiqiy sohibjamol edi – u egiltirilganida uzun kiprikli katta ko‘zlari o‘z-o‘zidan yumilar va u "O-yi” derdi. Qo‘g‘irchoqning nomini uning jajji egasining o‘zi tanlagan va eng yaqin dugonasining nomi bilan atagan edi.

Savollar:

Nima uchun Klodin qo‘g‘irchoqning ismini o‘zgartirdi?
Nima uchun insonning o‘zligini saqlab qolishi juda muhim?
Oxirgi iborani qanday tushunasiz: "Unga nima va qanday qilib aytganimni aniq eslay olmayman, lekin men uchun aynan u qiyin paytlarda meni qo‘llab-quvvatlagan tirik jon edi"?

Savollar:

Nima uchun Shvartslar oilasi pulni qo‘g‘irchoq ichiga yashirishga qaror qildi?
Sening fikringcha, Klodin qo‘g‘irchog‘i yana qanday maqsad uchun ishlatilganini bilib olganida
nimalarni his qildi?
Sening fikringcha "balki, u endi ulg‘aygandir va endi onasini chaqirishga hojat qolmagandir?
iborasi nimani anglatadi?

Savollar:

Nima uchun Klodin urushdan keyin ham qo‘g‘irchoqdan ajralmadi?
Urushdan oldin va urushdan keyin qo‘g‘irchoqqa bo‘lgan munosabat o‘rtasida qanday farq bor?

3. Hikoya Klodin Shvarts-Rudel xonimning guvohlik ko‘rsatmalariga asoslangan, Yad Vashem arxivi, ish 03/8653; video yozuv VD /1030.

II. "Jerta"

"Jerta"

Jajji Eva qo‘lida Jerta bilan

Eva va Jerta bugungi kunda Yad Vashem muzeyida

a) Jerta kim edi va u qanday ko‘rinishga ega edi?
Qo‘g‘irchoq JertaEva Modval-Xaymovichning “Jerta-boshqa bolalikdan qo‘g‘irchoq”(inglizcha) kitobidan iqtibos, Tel-Aviv, 2002 yil. venger yahudiylarining badavlat oilasidagi yagona qiz bo‘lgan Eva ismli qizaloqning sodiq dugonasi edi. Oila Ruminiya va Vengriya chegarasida, Transilvaniyadagi kichik shaharchada yashar edi. Jerta kichkina malika kabi oila tomonidan erkalatilgan Evani o‘rab turgan ko‘plab qo‘g‘irchoqlar va o‘yinchoqlar ichida eng sevimlisi edi. Qizcha sevgan o‘yinchoqlar orasida sariq baxmaldan yasalgan ayiqcha va Pufi laqabli xonaki kuchukcha ham bor edi. Ammo ikkalasi ham urushning dastlabki kunlarida yo‘qolib qoladi, Jerta esa hali ham tirik. Jertani Evaga olisdan olib kelishgan edi - g‘amxo‘r otasi uni qizchasiga Transilvaniyaning janubi-sharqidagi Brasov shahrida sotib oladi.
Eva yaxshi xonadonda ota-ona mehri ostida o‘sayotgan edi. Uning onasi hurmatli va badavlat dindor oiladan chiqqan, otasi mahalliy ziyoli, zamonaviy inson, yangi, ayniqsa, ta’lim va tarbiya sohasidagi g‘oyalar tarafdori sifatida tanilgan edi. U klassik (qadimgi yunon va lotin) tillarni o‘rgatish orqali tirikchilik qilar edi. Eva shunday hikoya qiladi: "Otam go‘dakligimdan menga xom sabzavot va mevalarni vitaminlarga boy deb bera boshlaganida yoki u – shahrimizda bunday qilgan yagona ota - meni shahar bog‘iga sayrga olib chiqqanida barcha mahalliy enagalarni dahshatga solib, quyosh vannalarini olishim uchun yo‘rgaklarni ochganida, onam shok holatiga tushib qolar edi». Evani nafaqat ota-onasi, balki ona tomondagi bobosi va buvisi ham erkalatar edi. Ularning oilasi katta va ahil bo‘lib, barcha yahudiy urf-odatlariga qat’iy rioya qilar edi. Evaning ko‘plab tog‘a-yu amakilari va xola-yu ammalari bor edi va u - to‘ng‘ich nevara va jiyan – barchaning mehr va e’tibori nurlarida cho‘milar edi. Jerta darhol Eva hayotida alohida o‘rin egallaganligi sababli, ular bobosi va buvisining oldiga borganlarida uni doimo o‘zlari bilan olib ketishar edi. Bir paytlar Jertaning sochlari tillarang bo‘lib, uning keng qirrali shlyapasi va yaltiroq pushti ipak ko‘ylakchasi bor edi. Urush yillarida nafis kiyimlar va tasmachalar qayerlargadir g‘oyib bo‘ldi va bizning fotosuratimiz bu qo‘g‘irchoqning hayotida bir vaqtlar yaxshiroq kunlar bo‘lganligini ko‘rsatadi. Uning sochlari oqarib ketgan, ko‘zlari yarim yumilgan, lekin u hali ham avvalgi go‘zalligining izlarini saqlab qolgan. Eva unga Jerta ismini o‘zining juda tez buzilib qolgan birinchi qo‘g‘irchog‘i sharafiga qo‘ydi. Jerta esa taqdirning barcha injiqliklariga qaramay omon qoldi va Evaning hayotidagi eng muhim o‘yinchoqqa aylandi.
Savollar:

Evaning otasi bizning ko‘z oldimizda qanday odam sifatida namoyon bo‘ladi? Qo‘g‘irchoq Jertaning unga qanday aloqasi bor?
Urushdan oldin Evaning hayoti qanday kechdi?
Nima uchun qo‘g‘irchoqqa Jerta degan ism berilgan?

b) Eva va Jerta Xolokost davrida
1944 yilda Vengriyadagi barcha yahudiylarni lagerlarga deportatsiya qilish boshlanganida, venger politsiyasi Transilvaniya yahudiylarini ham deportatsiyaga tayyorlashni boshladi. Urush arafasida Eva oilasi ko‘chib kelgan Brasov yaqinidagi yahudiy shaharchasi kundan kunga bo‘shab borar edi. Avval bobosi, buvisi va ularning butun katta oilasi deportatsiya qilindi, eng oxirida jo‘natilganlar esa Evaning ota-onasi va uning o‘zi hamda qolgan ikkita oila edi. Eva vengriya politsiyasi ularning uyiga bostirib kirgan bu dahshatli tunni shunday tasvirlaydi: "Men hayotimda hech qachon o‘sha tundagidek qo‘rqmaganman... Meni nima ko‘proq qo‘rqitganini bilmayman - eshikning dahshatli taqillatilishimi yoki ota-onamning xatti-harakatlaridagi g‘alati bir narsami. Jerta va men qo‘rquvdan qattiq yig‘ladik... Tayyorlanishimiz uchun bizga yarim soat vaqt berildi. Dadam onamga iloji boricha ko‘proq kiyimlarni bir-birining ustidan kiyishi kerakligini va menga esa jim bo‘lishimni aytdi... Bechora ayiqcham qorong‘ida yolg‘izligicha qoldi... Qanday baxtki, mening Jertam men bilan birga edi. Men uni bor kuchim bilan bag‘rimga bosdim va o‘sha daqiqadan boshlab biz boshqa hech qachon ayrilmadik”.
Bir guruh Brasov yahudiylari poyezdda Budapeshtga jo‘natildi. Oraliq stantsiyada oilani bo‘lishdi - Eva va uning onasi yolg‘iz qolishdi. Otasidan ajralish nafaqat Eva, balki onasini ham umidsizlikka soldi. Eva shunday deb yozadi: "Hayotimda birinchi marta Jerta va men onamga tasalli berishga majbur bo‘ldik". Onam nimalar bo‘layotganini, ularni qayerga olib ketishayotganini tushunishni xohlamas edi. Ularning har ikkisi, onasi ham, qizchasi ham, hayotlarida birinchi marta oila boshlig‘isiz, kuchli va g‘amxo‘r, tirikligidayoq Eva uchun ertaklardagi qahramoniga aylangan otasiz qolishdi. Ular uning qayerdaligi, unga nima bo‘lganligi to‘g‘risida va yana bir-birlarini ko‘rish nasib qiladimi, yo‘qmi - shu haqda tinimsiz o‘ylar edilar. Budapeshtda Eva va uning onasini Transilvaniyaning boshqa yahudiylari bilan birga shaharning eng yirik qamoqxonasi Tolonchga joylashtirishdi. Ularning sochlarini taqir qilib olib tashlashdi, to‘lib-toshgan kameralarda bir necha oy chala ochlikda saqlashdi, ammo jismoniy azoblar ularning ruhini sindirmadi va otasi bilan uchrashish umidini so‘ndirmadi. Va haqiqatan ham, Evaning otasi ham xuddi shu qamoqxonada ushlab turilganligi ma’lum bo‘ldi! Otasini lagerga yuborishlaridan oldin ular bir-birlarini oxirgi marta ko‘rish imkoniga ega bo‘lishdi, chunki otasi u yerdan boshqa qaytib kelmadi... Ammo uni yuborishlaridan oldin u xotini va qizini qutqarish g‘amini yeyishga muvaffaq bo‘ldi. Qamoqxonada bo‘lgan paytida u qandaydir tarzda eski tanishi, Ruminiya elchisi bilan bog‘lanishga muvaffaq bo‘ldi va elchi Eva va uning onasini Tolonchdan chiqarib olib, xavfsizroq joyga, qayta Brasov yaqiniga yubordi.
Shu vaqt ichida - qamoqda ham, sarson-sargardonlikda ham, boshpanalarda jon saqlaganda ham - Eva Jertadan ajralmas edi, ular hatto uyquda ham ajralishmas edi. U qo‘g‘irchoqni shunchalik qattiq ushlab olar ediki, uning bir yelkasi doimo ikkinchisidan bir necha santimetr balandroq bo‘lib tuyulardi. Bir marta, qizchaning harorati ko‘tarilib ketganida, shifokor uni tekshira olishi uchun qo‘g‘irchoqni undan olib qo‘yishga majbur bo‘ldi. Eva uyg‘onib, Jerta to‘shagida yo‘qligini bilganida, g‘am-alamdan shu darajada ho‘ngrab yig‘ladiki, yana kasal bo‘lib qoldi. U qo‘g‘irchoq g‘oyib bo‘lmaganiga ishonch hosil qilgandan keyingina tinchlandi.

Savollar:

Xotini va qizini so‘nggi lahzada qutqarib qolgan otaning qilgan ishi uning urushdan oldingi qiyofasiga qanday tarzda mos keladi?
"Hayotimda birinchi marta Jerta va men onamga tasalli berishga majbur bo‘ldik" iborasini qanday tushunasiz?

d) Jertaning Eva hayotida o‘ynagan qo‘shimcha roli
Qo‘g‘irchog‘i Jerta qizcha Eva uchun urushdan oldingi davrlarda qolib ketgan iliqlik va tinchlikning o‘ziga xos ramziga aylandi. Jerta abadiy g‘oyib bo‘lgan sevikli otaning sovg‘asi ekanligi ayniqsa muhim edi. Evaning o‘zi buni shunday izohlaydi: "Men nafaqat onam, balki qo‘g‘irchog‘im Jerta tufayli ham bu dunyoda yashayapman. Onam bu qo‘g‘irchoq men uchun nimani anglatishini faqat vaqt o‘tishi bilangina anglab yetdi...
"Jerta jismonan mening bir bo‘lagimga aylandi. Ozodlikka chiqqanimizdan keyin ko‘p oylar o‘tganda ham onam meni ahyon-ahyonda qo‘g‘irchoqni qo‘limdan qo‘yib yuborishga qiyinchilik bilan ko‘ndirar edi...” “Ba’zida o‘zimga o‘zim hayron qolaman – nima uchun? Nima uchun men u bilan baayni birlashib ketdim? Normal hayotdan, men bor kuchim bilan yopishib olgan bolalik xotiralarimdan qolgan bor-yo‘q narsam shu qo‘g‘irchog‘im bo‘lgani uchunmikan?.. Nazarimda, Jerta mening hayotimdagi o‘tmish bilan, ota-onamning uyida va butun katta oilamda hukmronlik qilgan o‘sha mehribonlik va sevgi bilan so‘nggi bog‘lovchi rishtaga aylandi. Men uni nima qilib bo‘lsa ham o‘zimda saqlab qolishim kerak edi, aks holda men omon qolmas edim...”.
(Eva Modval-Xaimovich “Jerta – boshqa bolalikdagi qo‘g‘irchoq” (ingl.), 108-109 bet.)
Savollar:

Sen “Jerta... mening bir bo‘lagimga aylandi” iborasini qanday tushunasan?
"Boshqa bolalikdagi qo‘g‘irchoq" nomi nimani anglatadi?
Nima uchun qo‘g‘irchoq "normal hayot" timsoliga aylandi?

e) Urushdan keyin
1950 yilda Eva onasi bilan Isroilga ko‘chib keldi. U voyaga yetdi, turmushga chiqdi, o‘zi ham ona va buvi bo‘ldi. Uning qiziqarli xobbisi bor - u qo‘g‘irchoqlarni yig‘adi. Uning ajoyib kollektsiyasi butun dunyodan keltirilgan bir necha yuzlab qo‘g‘irchoqlarni o‘z ichiga oladi, ammo Jerta uzoq vaqtdan beri bu o‘yinchoqlar saltanatidagi eng qimmat marvarid bo‘lib kelgan. 1998 yilda Yad Vashem memorialida "Bolalarga xos bo‘lmagan o‘yinlar" ko‘rgazmasi tashkil etilayotganida Eva Jertani u yerga topshirishga rozi bo‘ldi. U qo‘g‘irchog‘iga vidolashuv maktubini yozdi va bu maktub ko‘rgazmada qo‘g‘irchoq yoniga qo‘yildi:
“Alvido, mening aziz qo‘g‘irchog‘im Jerta!”
Men sen bilan qalbimda og‘riq sezib xayrlashmoqdaman. Balki sen mening uyimda, bolalarim bilan qolishing kerak edi, balki esa yo‘q? Balki seni Yad Vashemga topshirayotganim yaxshilikkadir?
Sen mening ota-onam beg‘ubor kelajak haqida orzu qilgan, ularning mehribon qalblari qo‘ri bilan isitilgan shinam uyasidagi bolalik o‘yinlarimning dugonasi eding... U venger politsiyasi tomonidan vayron qilinganda... barcha o‘yinchoqlarim ichidan men seni tanladim... Seni jajji quchog‘imda ko‘tarib yurdim, seni hech kim hech qachon mendan olib qo‘ymasligi uchun bor kuchim bilan bag‘rimga bosar edim... Qanchadan qancha achchiq ko‘z yoshlarimizni birga to‘kdik – domdaraksiz ketgan otam, bobom va buvimni qo‘msab... Hatto tushlarimiz va orzu-umidlarimiz ham umumiy edi...
Alvido, o‘sha uzoq bolalik yillarimdagi dugonam Jerta!
... Bu senning oxirgi sayohating – Ramat-Gandan Quddusga. Balki odamlarga, ayniqsa, bugungi bolalarga hayoting davomida ko‘rganlaring, men bilan qayerlarda birga bo‘lganing haqida gapirib berarsan. Bu hikoyang haddan tashqari g‘amgin bo‘lmasligi uchun harakat qilgin, chunki oxir-oqibat men tirik qoldim va ulg‘aydim va yana orzu va umid qilishni o‘rgandim. Jerta, azizim, sen men dunyoda hech bir bolaga tilamaydigan bolalik azoblarimning so‘nggi guvohisan. Meni sen bilan birga otamning bag‘ridan tortib olishgan o‘sha mudhish lahzalar hamon ko‘z o‘ngimda turibdi! .. Balki bir kun kelib men ham Yad Vashemga seni yo‘qlab kelarman”.
Savollar:

Siz odatda kimga xat yozasiz?
Nima uchun Eva Jertaga vidolashuv maktubini yozdi?
Barcha ikkilanishlarga qaramay, nima uchun Eva qo‘g‘irchog‘ini Yad Vashemga topshirishga qaror qildi?

a) Jerta kim edi va u qanday ko‘rinishga ega edi?
Qo‘g‘irchoq Jerta4 venger yahudiylarining badavlat oilasidagi yagona qiz bo‘lgan Eva ismli qizaloqning sodiq dugonasi edi. Oila Ruminiya va Vengriya chegarasida, Transilvaniyadagi kichik shaharchada yashar edi. Jerta kichkina malika kabi oila tomonidan erkalatilgan Evani o‘rab turgan ko‘plab qo‘g‘irchoqlar va o‘yinchoqlar ichida eng sevimlisi edi. Qizcha sevgan o‘yinchoqlar orasida sariq baxmaldan yasalgan ayiqcha va Pufi laqabli xonaki kuchukcha ham bor edi. Ammo ikkalasi ham urushning dastlabki kunlarida yo‘qolib qoladi, Jerta esa hali ham tirik. Jertani Evaga olisdan olib kelishgan edi - g‘amxo‘r otasi uni qizchasiga Transilvaniyaning janubi-sharqidagi Brasov shahrida sotib oladi.
Eva yaxshi xonadonda ota-ona mehri ostida o‘sayotgan edi. Uning onasi hurmatli va badavlat dindor oiladan chiqqan, otasi mahalliy ziyoli, zamonaviy inson, yangi, ayniqsa, ta’lim va tarbiya sohasidagi g‘oyalar tarafdori sifatida tanilgan edi. U klassik (qadimgi yunon va lotin) tillarni o‘rgatish orqali tirikchilik qilar edi. Eva shunday hikoya qiladi: "Otam go‘dakligimdan menga xom sabzavot va mevalarni vitaminlarga boy deb bera boshlaganida yoki u – shahrimizda bunday qilgan yagona ota - meni shahar bog‘iga sayrga olib chiqqanida barcha mahalliy enagalarni dahshatga solib, quyosh vannalarini olishim uchun yo‘rgaklarni ochganida, onam shok holatiga tushib qolar edi». Evani nafaqat ota-onasi, balki ona tomondagi bobosi va buvisi ham erkalatar edi. Ularning oilasi katta va ahil bo‘lib, barcha yahudiy urf-odatlariga qat’iy rioya qilar edi. Evaning ko‘plab tog‘a-yu amakilari va xola-yu ammalari bor edi va u - to‘ng‘ich nevara va jiyan – barchaning mehr va e’tibori nurlarida cho‘milar edi. Jerta darhol Eva hayotida alohida o‘rin egallaganligi sababli, ular bobosi va buvisining oldiga borganlarida uni doimo o‘zlari bilan olib ketishar edi. Bir paytlar Jertaning sochlari tillarang bo‘lib, uning keng qirrali shlyapasi va yaltiroq pushti ipak ko‘ylakchasi bor edi. Urush yillarida nafis kiyimlar va tasmachalar qayerlargadir g‘oyib bo‘ldi va bizning fotosuratimiz bu qo‘g‘irchoqning hayotida bir vaqtlar yaxshiroq kunlar bo‘lganligini ko‘rsatadi. Uning sochlari oqarib ketgan, ko‘zlari yarim yumilgan, lekin u hali ham avvalgi go‘zalligining izlarini saqlab qolgan. Eva unga Jerta ismini o‘zining juda tez buzilib qolgan birinchi qo‘g‘irchog‘i sharafiga qo‘ydi. Jerta esa taqdirning barcha injiqliklariga qaramay omon qoldi va Evaning hayotidagi eng muhim o‘yinchoqqa aylandi.
Savollar:

Evaning otasi bizning ko‘z oldimizda qanday odam sifatida namoyon bo‘ladi? Qo‘g‘irchoq Jertaning unga qanday aloqasi bor?
Urushdan oldin Evaning hayoti qanday kechdi?
Nima uchun qo‘g‘irchoqqa Jerta degan ism berilgan?

Savollar:

Xotini va qizini so‘nggi lahzada qutqarib qolgan otaning qilgan ishi uning urushdan oldingi qiyofasiga qanday tarzda mos keladi?
"Hayotimda birinchi marta Jerta va men onamga tasalli berishga majbur bo‘ldik" iborasini qanday tushunasiz?

Sen “Jerta... mening bir bo‘lagimga aylandi” iborasini qanday tushunasan?
"Boshqa bolalikdagi qo‘g‘irchoq" nomi nimani anglatadi?
Nima uchun qo‘g‘irchoq "normal hayot" timsoliga aylandi?

Siz odatda kimga xat yozasiz?
Nima uchun Eva Jertaga vidolashuv maktubini yozdi?
Barcha ikkilanishlarga qaramay, nima uchun Eva qo‘g‘irchog‘ini Yad Vashemga topshirishga qaror qildi?

4. Eva Modval-Xaymovichning “Jerta-boshqa bolalikdan qo‘g‘irchoq”(inglizcha) kitobidan iqtibos, Tel-Aviv, 2002 yil.

III. Zuzya

"Zuzya"

Zosya (Yael) bolalik chog‘ida

Yael (Zosya) va qo‘g‘irchog‘i Zuzya bugungi kunda

a) Qo‘g‘irchoq ZuzyaHikoya Yael Zaychik-Roznerning guvohlik ko‘rsatmalariga asoslangan, Yad Vashem arxivi, ish 03/8604; video yozuv VD/ 837. qanday edi va u qanday ko‘rinishga ega edi?
Qo‘g‘irchoq Zuzya urush paytidagina Varshava gettosida dunyoga keldi - uning yoqimsiz ko‘rinishining sababi ham shunda.

O‘qituvchi uchun eslatma:
Getto nima? Getto - yahudiylar uchun alohida yashash joyi - natsistlar tomonidan ikkita maqsad bilan tashkil etilgan edi: birinchidan, yahudiylarni aholining qolgan qismidan ajratish; ikkinchidan, imkon qadar ko‘proq yahudiylarni temir yo‘l liniyalari yaqinidagi yirik shaharlarga to‘plash, shunda keyinchalik ularni kontslagerlarga yuborish osonroq bo‘lar edi. Gettolar, odatda, ushbu shaharlarning eng qashshoq va aholisi zich hududlarida joylashgan edi. Varshava gettosi Yevropadagi eng katta getto edi va uning hududida dahshatli tirbandlikda yarim millionga yaqin odam bor edi.

Getto va kontslager. Getto kontslagerdan qanchalik farq qilgan bo‘lsa, getto va lagerlardagi bolalarning ahvoli o‘rtasida ham shunday farq saqlanib turar edi. Gettoda ma’lum bir darajada oilaga o‘xshashlik va shunga mos ravishda bolalikka o‘xshashlik hali ham saqlanib qolgan edi. Ba’zi gettolarda bolalar uchun maktablar yoki to‘garaklar qonuniy yoki noqonuniy ravishda o‘z faoliyatini davom ettirar edi. Bularning barchasi "normal" hayotning hech bo‘lmaganda qisman davom etayotganligi tasavvurini xayolan berar edi.
Kontslagerlarda, odatda, faqat nemislar "unumdor", ya’ni, ishlashga yaroqli deb hisoblagan odamlar omon qolishar edi. "Unumsiz"lar – birinchi navbatda qarilar va bolalar - darhol yo‘q qilinishi kerak edi. Tirik qolgan erkaklar va ayollar alohida-alohida joylashtirilar edi va "oila" yoki "jamoa" kabi tushunchalar lager sharoitida barcha ma’nosini yo‘qotar edi. Shuni ta’kidlash kerakki, bosib olingan sovet hududlarida "yahudiy masalasini yakuniy hal qilish" siyosati turli yo‘llar bilan amalga oshirilar edi: Boltiqbo‘yi respublikalari, Ukraina va Belorussiyadagi yahudiylarning aksariyati o‘lim lagerlarida emas, balki otib tashlash joylaridagi chuqurlarda halok bo‘ldi. Sharqiy Ukraina va Belorussiya yahudiylarini esa ko‘pincha avval gettolarga haydab kirmasdan yoki imkon qadar qisqa muddatli vaqtinchalik gettolar yaratib, yo‘q qilar edilar.
Zuzya Zosya ismli qizaloqning Varshava gettosining yerto‘lalaridan biridagi yagona o‘yinchog‘i edi. Bu yerto‘la Zosya uchun ham turar joy, ham boshpana edi. Zuzya Zosya gettodan "ariylar tomoni"ga qochib ketganidan keyin ham uning sevimli o‘yinchog‘i bo‘lib qoldi. Qizaloq yerto‘ladagi majburiy yolg‘iz qamalishga osonroq chidashi uchun onasi Zosya uchun bu qo‘g‘irchoqni yasab bergan edi. Gettoda qattiq ocharchilik hukm surar edi, lekin odamlar nafaqat oziq-ovqat yetishmasligidan azob chekar edilar - hamma narsa: yoqilg‘i, dori-darmon, kiyim-kechak tahchil edi. Ammo hammasidan ham qo‘rqinchliroq holat deportatsiyalar - yahudiylarning gettodan o‘lim lagerlariga ko‘chirilishi boshlanganida ro‘y berdi. Gettoning barcha aholisi, ayniqsa bolalar o‘lim xavfi ostida qoldi. Zosya onasi bilan birga boshpana izlab bir yerdan boshqa yerga sarson bo‘lib yurdilar va nihoyat faqat kalamushlar yashaydigan tashlandiq yerto‘lani topdilar. Ammo bu yerto‘la begona odamlar koziga tashlanmas edi va qizchasini qandaydir tarzda bu dahshatli joyda qolishga ko‘ndirish uchun onasi unga shu o‘yinchoqni yasab beradi. U qayerdandir papye-mashedan yasalgan singan qo‘g‘irchoqning boshini topdi. Zosya dahshatga tushib so‘radi: "Uning qo‘lchalari qani? Oyoqchalarichi? Qorinchasichi? Nima uchun qo‘g‘irchoqning hech narsasi yo‘q?” Onam qo‘g‘irchoqni "davolashga" va’da berdi va haqiqatan ham u tez orada qayerdandir topilgan lattalardan tana, ko‘ylak, qo‘llar va oyoqlar yasab berdi. Qo‘g‘irchoqning boshidagi chizilgan sochlari to‘q rangda edi va o‘sha vaqtga kelib jajji Zosya bu "ariylarga xos bo‘lmagan" tashqi ko‘rinish ekanligini va ko‘chada bu shaklda paydo bo‘lish xavfli ekanligini yaxshi bilib olgan edi, shuning uchun u darhol shunday dedi: " Oh-oh-oh, uni yaxshilab yashirib qo‘yish kerak!" va unga to‘shagining ostidan ovloq joy qurdi. "Men qo‘g‘irchoqqa shunday derdim: "Qattiq yig‘lashga jur’at etma - ular seni eshitib qoladi! Sening sochlaring qora - qo‘lga tushib qolasan! Tez orada qo‘g‘irchoq ularning kichik oilasining to‘liq a’zosiga aylandi. Zosya unga o‘z ismiga o‘xshash ism qo‘ydi - Zuzya. Zosya Zuzyaga o‘z qizidek munosabatda bo‘lib, onasi unga qanday g‘amxo‘rlik qilgan bo‘lsa, u ham qo‘g‘irchog‘iga xuddi shunday g‘amxo‘rlik qilar edi. U qo‘g‘irchog‘idan shunday deb so‘rab turar edi: "Sovuq qotmayapsanmi? Senga ko‘rpa olib kelaymi? Qorning ochmadimi? Senga sabzi olib kelaman”.
Savollar:

Hikoyada qo‘g‘irchoqning qora sochlari qanday ahamiyatga ega?
Nima uchun Zosya qo‘g‘irchoqning boshidan boshqa hech narsasi yo‘qligidan dahshatga tushdi?
Nima uchun qizaloq qo‘g‘irchoqqa "Zuzya" deb ism qo‘ydi?
"Ariylar" tomoni va "ariylarga xos bo‘lmagan" tashqi ko‘rinish nimani anglatadi?

b) Qo‘g‘irchoq Zuzya va Zosya yerto‘lada.
Zosyaning onasi yahudiy bolalarini gettodan qutqarish bilan shug‘ullanadigan yashirin tashkilotning a’zosi edi. U tez-tez pul va hujjatlarni yashirincha olib o‘tishga majbur bo‘lar edi va ba’zida u bir necha kunga g‘oyib bo‘lib qolar edi. Zosya yerto‘lada yolg‘iz qolar edi. Har safar ona uzoq vaqt ketishga majbur bo‘lganida, ajralish onaning o‘zi uchun ham, qizchasi uchun ham haqiqiy azobga aylanar edi. Zosya shunday hikoya qiladi: "Har safar u mendan so‘rar edi: "Xo‘sh, sen endi ketishimga qarshi emasmisan? Men yig‘lab: "Ha, onajonim, qarshi emasman, boravering..." derdim. Men onam tinchgina ketishi uchun itoatkor qizcha bo‘lishni juda xohlardim. Ketar ekan, u shunday derdi: "Men qaytib kelaman, albatta qaytaman, yodingda tut, men har doim yoningga qaytaman!". U ketar va men Zuzyaga jahl qilar edim, nega u hali ham hiqillab yig‘layapti, bunday qilib bo‘lmaydi, umuman yig‘lamaslik kerak, qanday bema’nilik..."
Savol:

Nima uchun onasi ketganida Zosyaning Zuzyadan jahli chiqar edi?

d) Zosyaning gettodan qochishi haqidagi hikoya.
Kunlardan bir kuni Zosyaning onasi ketdi va uzoq vaqt qaytmadi. Yerto‘lada oziq-ovqat tugab qoldi, Zosya ochlik va qo‘rquvdan qayerga borishni bilmas edi. To‘satdan uy yerto‘lasiga olib boradigan zinapoyada qadam tovushlarini eshitdi va hammasi tugadi - nemislar ularning boshpanasini topdi, degan qarorga keldi. Yerto‘laning o‘zida yana bir yashirin joy bor edi - bir uyum eski taxtalar orqasida, onasi biror begona odam kirsa, Zosya o‘sha yerga yashirinishi kerakligini aytgan edi. Yerto‘laga 16-17 yoshlardagi qora sochli o‘spirin bola kirganida, u o‘sha yerga berkinib oldi. Ma’lum bo‘lishicha, Zosyaning onasi qizchasini qutqarish uchun uni gettoga yuborgan ekan. Uning o‘zi o‘sha paytda yarador holda yotar va yura olmas edi. Bularning barchasi qo‘zg‘olon va Varshava gettosining uzil-kesil tugatilishi arafasida sodir bo‘layotgan edi. O‘spirin Zosyani ismini aytib chaqirdi, lekin u yashiringan joyida qo‘rquvdan siqilib, javob bermadi. U qayta-qayta chaqirdi va javobni eshitmagach, endi qaytib ketmoqchi edi, lekin shu paytda Zosya bu og‘ir holatga ortiq chiday olmay, ovozini chiqarib yig‘lab yubordi. Zosyani topgach, u so‘radi: "Nega seni chaqirganimda, javob bermaysan?". Zosya onasini kutayotganini aytdi. "Mana men seni onang oldiga olib borish uchun keldim," dedi yigitcha, - aytchi, ismingni qayerdan bilaman? Chunki meni onang seni olib ketish uchun yubordi. Ammo Zosya unga ishonmadi: "Onam meni olib ketish uchun kelmaguncha, men bu yerdan jilmayman!" Yigitcha butun bir soat davomida qo‘lidan kelganicha uni ko‘ndirishga urinib ko‘rdi, lekin qizaloq o‘z so‘zida turaverdi. Nihoyat, yigitcha Zosyaning onasi yaralangani va shuning uchun hozir o‘zi kela olmasligini aytish kerakligini fahmladi: "Shuning uchun u o‘zining o‘rniga meni yubordi, tushundingmi?" Shundagina qizcha ishondi va u bilan ketishga ko‘ndi. U yigitchaning qo‘lidan ushlab, yo‘lga chiqishga tayyor edi, lekin u ular piyoda yurib o‘tib keta olmasliklarini aytdi - u Zosyani gettodan oldindan tayyorlab qo‘yilgan ko‘mir qopida olib chiqib ketishini aytdi. Yigitcha unga qopda o‘zini qanday tutishi kerakligini tushuntirdi: “Ko‘mir kabi. Ko‘mir o‘zini qanday tutishini bilasanmi? Men so‘radim: "Qanday qilib?" U javob berdi: “Jim bo‘ladi! Gapirmaydi, yig‘lamaydi, chaqirmaydi, qichqirmaydi - hech narsa qilmaydi. Xatto meni to‘satdan to‘xtatib, qopni yechishni so‘rashsa ham - indamaysan! Men qopni yechaman, lekin ular seni ko‘rmaydilar - ko‘mirni ko‘radilar. Shuning uchun, o‘zingni ko‘mir kabi tut! ... Va men hech qanday iltimosni eshitmasligim kerak - na hojatxonaga borish, na ovqat eyish, na ichish haqida – sen ovoz chiqarishga jur’at etmasliging kerak! Men javob berdim: "Yaxshi, men miq etmayman! " Men bu so‘zlarni esimni taniganimdan beri bilaman... Shunday qilib, biz yo‘lga tushdik. Biz yuraverdik, yuraverdik, uzoq, juda uzoq vaqt yurdik, cheksiz uzoq yurdik va to‘satdan... To‘satdan esimga tushdi - Zuzya! Zuzya yerto‘lada qoldi-ku! Voy! Men uning orqasiga ohista ura boshladim. U umuman javob qaytarmadi. Keyin men uni sekingina chaqira boshladim: "Pane, pane! " – meni erkaklarga polyakcha shunday murojaat qilishga o‘rgatishgan edi. Javob yo‘q. Keyin qattiqroq qichqira boshladim. Bu ham yordam bermadi. Shundan so‘ng men ovozimning boricha chinqirib yubordim: "Pane!" U yo‘ldan burilib, qandaydir tashlandiq binoning yo‘lagiga kirdi, qopni ochdi va men ostida o‘tirgan ko‘mir solingan qopqoqni ko‘tardi va dedi: "Jinni bo‘lib qoldingmi? Nega baqirayapsan? Agar shunday ahmoq ekanligingni bilganimda, umrimda bu ishga qo‘l urmagan bo‘lar edim! Ikkimizni ham otib tashlashlarini xohlayapsanmi? Men hushimni yig‘ib oldim va pichirladim: “Men juda sekin gapiraman. Biz Zuzyani unutibmiz!” - "Yana qanday Zuzya?" Men tushuntirdim: "Mening qo‘g‘irchog‘im, qizcham Zuzya!". “Yo, xudoim-ey!” dedi u, “Uning uchun men o‘z hayotimni xavf ostiga qo‘yayapman-u, u bo‘lsa meni qo‘g‘irchoqlari bilan boshimni qotirayapti! Qani, orqangga bir tepishimni xohlamasang, jim o‘tir!” Shundan keyin men o‘rnimdan sakrab turdim, qopqoqni chetga surib tashladim, ko‘mirning hammasi sochilib ketdi, u meni to‘xtatmoqchi bo‘ldi - lekin uddasidan chiqmadi- men chap berdim, yo‘lak o‘rtasida turib, qichqirdim: “Sen o‘zi qanday odamsan! Axir sen ona o‘z qizchasini tashlab keta olmasligini tushunmaysanmi? Nima, sen tentakmisan, bolalarni tashlab ketish mumkin emasligini bilmaysanmi? U to‘satdan menga tikilib qoldi va dedi: "Ona o‘z qizchasini tashlab keta olmaydi... Qopning ichiga kir boshqatdan - sening Zuzyangni olgani boramiz..." ...Va biz gettogacha bo‘lgan yo‘lni yana qayta bosib o‘tdik. Gettoga yana kirib, undan yana chiqib ketish kerak edi. Va bu o‘lim xavfi ostida yana bir necha soat yurish demak edi. Ammo oxir-oqibat biz onam yashiringan uyga yetib keldik. Onam esa qo‘li bog‘langan holda yotardi. U biz tomon otildi va mening haloskorimdan so‘radi: "Nima bo‘ldi, nega bu qadar uzoq qolib ketding, o‘sha yerto‘lani darhol topa olmadingmi?" Bunga javoban u biz bilan sodir bo‘lgan hamma narsani aytib berdi. Onam dahshatga tushdi: “Qaytib bormaslik kerak edi?! Bu yaramasni bir-ikki marta urish kerak edi, xolos! Keyin mening jahlim chiqib ketdi: "Yo‘q, onajon, u to‘g‘ri ish qildi - u bolani yolg‘iz tashlab ketish noto‘g‘riligini tushundi va menga qizchamni yerto‘ladan olib ketishga yordam berdi!" ... Shunda onam yig‘lab yubordi... Hammasi mana shunday sodir bo‘lgan edi. Shu tariqa meni gettodan olib chiqishdi".
Savollar:

Hikoya davomida Zosyaning qo‘g‘irchoqqa munosabati qanday o‘zgarib borganini kuzatib bor. U qachon o‘z o‘yinchog‘ini tirik jonzot sifatida qabul qila boshlaydi?
Nima uchun onasi Zosyaning so‘zlarini eshitib, yig‘lab yubordi?
Nima uchun qizchani gettodan olib chiqish mumkin emas edi, balki uni qopga yashirish kerak edi?
Nima uchun taqiqga qaramay, Zosya qopning ichida qichqirishni boshladi?
Nima uchun yigitcha harqalay qo‘g‘irchoqni olib ketish uchun orqaga qaytdi?
Bolaligingizdagi o‘yinlaringizni eslang. Siz qanday o‘yinlarni o‘ynar edingiz va sizning Zosyaning qo‘g‘irchoq bilan o‘yiniga o‘xshash o‘yiningiz bor edimi?
Hikoyada kulgili biror narsa bormi?
Hikoyada 16-17 yoshli yigitcha qanday rol o‘ynaydi?
Nima uchun Zosya "Sen ovoz chiqarishga jur’at etmasliging kerak!" degan iborani juda yaxshi tushundi?

e) Ushbu hikoyada qo‘g‘irchoq o‘ynagan qo‘shimcha rol.
Qizaloq Zosya uchun qo‘g‘irchoqning haqiqiy roli uning onasi bilan bo‘lgan munosabatlarining qo‘g‘irchoq bilan bo‘lgan munosabatini psixologik aks ettirishida edi – shu tariqa ongsiz ravishda o‘yin orqali qizcha atrofida nimalar bo‘layotganini tushunishi va omon qolishi osonroq edi.
Biz bolalarga Zosya va uning qo‘g‘irchog‘i o‘rtasida sodir bo‘layotgan voqealar g‘ayrioddiy sharoitlarda bo‘lib o‘tayotgan oddiy "qizcha-onalar" o‘yinidan boshqa narsa emasligini tushuntiramiz. Zosya - "Zuzyaning onasi" qo‘g‘irchoq sovuq qotmasligi, och qolmasligi, qo‘rquvda va yolg‘iz bo‘lmasligi uchun g‘amxo‘rlik qilganida bu uning o‘ziga sovuq, ochlik, qo‘rquv va yolg‘izlikni yengishga yordam beradi.
Shunday qilib, Zosyaning gettodan qochish paytida qilgan ishi onalik mehrining ongsiz sinovi edi - "qizchasi" tashlab ketilmasligi uchun kurashar ekan, Zosya, go‘yoki, onasi uni hech qanday sharoitda ham tashlab ketmasligiga o‘zini ishontirmoqchi bo‘ladi.

f) Urushdan keyin
Zosya, albatta, urushdan keyin ham qo‘g‘irchog‘idan ayrilmadi. 1950 yilda onasi qizi va qo‘g‘irchog‘i Zuzya bilan Isroilga ko‘chib ketishdi. U yerda Zosya o‘zining polyakcha ismini isroilcha - Yaelga o‘zgartirdi. U turmushga chiqib, o‘z farzandlari paydo bo‘lganida ham qo‘g‘irchog‘ini sevishda davom etdi. Yael ajoyib kashtachi va u shu hunar bilan tirikchilik qiladi. U buyurtma asosida taleslar (ibodat uchun choyshablar), xupalar (guldor to‘y chodirlari) va boshqa yahudiy buyumlarini tayyorlaydi. Uning fikriga ko‘ra, u bu kashtalar bilan o‘tmishdan hozirgi kunga ko‘prik tashlaydi, bundan tashqari, kashtado‘zlik ajoyib hunarmand bo‘lgan onasi va papye-mashedan yasalgan boshidan tashqari boshqa hamma qismi Varshava gettosining dahshatli yerto‘lasida onasining mohir qo‘llari bilan tikilgan Zuzya qo‘g‘irchog‘i xotirasi bilan ham bog‘liq. 1998 yilda Yael Zuzyani Yad Vashemdagi bolalar o‘yinchoqlari ko‘rgazmasiga sovg‘a qildi va uning gettodan qochishi haqidagi hikoya ko‘rgazmaning asosiy hikoyalaridan biriga aylandi.

a) Qo‘g‘irchoq Zuzya5 qanday edi va u qanday ko‘rinishga ega edi?
Qo‘g‘irchoq Zuzya urush paytidagina Varshava gettosida dunyoga keldi - uning yoqimsiz ko‘rinishining sababi ham shunda.

Hikoyada qo‘g‘irchoqning qora sochlari qanday ahamiyatga ega?
Nima uchun Zosya qo‘g‘irchoqning boshidan boshqa hech narsasi yo‘qligidan dahshatga tushdi?
Nima uchun qizaloq qo‘g‘irchoqqa "Zuzya" deb ism qo‘ydi?
"Ariylar" tomoni va "ariylarga xos bo‘lmagan" tashqi ko‘rinish nimani anglatadi?

Nima uchun onasi ketganida Zosyaning Zuzyadan jahli chiqar edi?

Hikoya davomida Zosyaning qo‘g‘irchoqqa munosabati qanday o‘zgarib borganini kuzatib bor. U qachon o‘z o‘yinchog‘ini tirik jonzot sifatida qabul qila boshlaydi?
Nima uchun onasi Zosyaning so‘zlarini eshitib, yig‘lab yubordi?
Nima uchun qizchani gettodan olib chiqish mumkin emas edi, balki uni qopga yashirish kerak edi?
Nima uchun taqiqga qaramay, Zosya qopning ichida qichqirishni boshladi?
Nima uchun yigitcha harqalay qo‘g‘irchoqni olib ketish uchun orqaga qaytdi?
Bolaligingizdagi o‘yinlaringizni eslang. Siz qanday o‘yinlarni o‘ynar edingiz va sizning Zosyaning qo‘g‘irchoq bilan o‘yiniga o‘xshash o‘yiningiz bor edimi?
Hikoyada kulgili biror narsa bormi?
Hikoyada 16-17 yoshli yigitcha qanday rol o‘ynaydi?
Nima uchun Zosya "Sen ovoz chiqarishga jur’at etmasliging kerak!" degan iborani juda yaxshi tushundi?

5. Hikoya Yael Zaychik-Roznerning guvohlik ko‘rsatmalariga asoslangan, Yad Vashem arxivi, ish 03/8604; video yozuv VD/ 837.

Sinf ishi uchun yakuniy topshiriqlar

Xarita

A. Har uchala hikoyani solishtirish.

Barcha uchta qo‘g‘irchoqning tashqi ko‘rinishini solishtiring.
Qo‘g‘irchoqlarning tashqi ko‘rinishi qizchalarning o‘zlari va ularning turli uch
mamlakatdagi taqdirlaridagi farq haqida biror narsa aytadimi?
Tashqi ko‘rinishidan tashqari, uchta qo‘g‘irchoq o‘rtasida qanday o‘xshashlik va qanday farq mavjud?

B. Eshitgan hikoyalaringizga asoslanib, Xolokost paytida yahudiy bolalar qanday savollar berganini tasavvur qilishga urinib ko‘ring. Savollarga misollar:

Nima uchun men boshqalar kabi emasman?
Nima uchun qo‘shnilarning bolalari endi men bilan o‘ynashni xohlamay qo‘ydilar?
Nima uchun nemislar bizga shunday munosabatda bo‘lishadi?
Onam va dadamni yana ko‘ramanmi? Bobom va buvimnichi?

Gettoda bola ko‘p oddiy narsalarni tushunmas edi:
1.    Gullar qanday hid taratadi?
2.    Erkinlik nima?
3.    Kapalak nima?
4.    Uy nima?

D. Xolokost yillarida bolalar nimani orzu qilishar edi?
Misol: bizning jajji qahramonlarimiz orzulari:

Klodin ismini o‘zgartirishga boshqa majbur qilmasliklarini, yana boshqa bolalar bilan hovlida o‘ynay olishi va boshqa yashirinishga majbur bo‘lmasligi haqida orzu qiladi.
Eva mehribon dadasining qaytib kelishini, yana kuchukchasi Pufi uni kutayotgan, o‘yinchoqlar bilan to‘la shinam xonasida bo‘lib qolishni va u yerda yana bobosining tizzasiga chiqib olishni orzu qiladi.
Yael onasi endi hech qachon va hech qayerga boshqa ketib qolmasligini, qorong‘i yerto‘ladan chiqib, hovlida o‘ynay olishni, bir stakan sut bilan butun bir bo‘lak non yeyishni orzu qiladi.

E. Biz sizga tanishtirgan qizchalarga xat yozing. Hikoyalardan biriga rasm chizing. Qizchalardan biri uchun o‘yinchoq yasang.

F. Kattaroq yoshdagi maktab bolalari uchun - Frantsiya xaritasida Klodin Shvarts oilasining darbadarlikdagi yo‘nalishini va Evaning onasi bilan Transilvaniyadan Budapeshtgacha bo‘lgan yo‘lini kuzating. Varshava gettosi qayerda joylashgan edi?
G. Qo‘shimcha variant: qo‘g‘irchoq egalari- hozirda yoshi katta ayollarga o‘zlari uchun shunday qimmatli bo‘lgan o‘yinchoqlarini Yad Vashemga topshirganlari uchun minnatdorchilik bildirib xat yozing.

A. Har uchala hikoyani solishtirish.

Barcha uchta qo‘g‘irchoqning tashqi ko‘rinishini solishtiring.
Qo‘g‘irchoqlarning tashqi ko‘rinishi qizchalarning o‘zlari va ularning turli uch
mamlakatdagi taqdirlaridagi farq haqida biror narsa aytadimi?
Tashqi ko‘rinishidan tashqari, uchta qo‘g‘irchoq o‘rtasida qanday o‘xshashlik va qanday farq mavjud?

B. Eshitgan hikoyalaringizga asoslanib, Xolokost paytida yahudiy bolalar qanday savollar berganini tasavvur qilishga urinib ko‘ring. Savollarga misollar:

Nima uchun men boshqalar kabi emasman?
Nima uchun qo‘shnilarning bolalari endi men bilan o‘ynashni xohlamay qo‘ydilar?
Nima uchun nemislar bizga shunday munosabatda bo‘lishadi?
Onam va dadamni yana ko‘ramanmi? Bobom va buvimnichi?

Gettoda bola ko‘p oddiy narsalarni tushunmas edi:
1.    Gullar qanday hid taratadi?
2.    Erkinlik nima?
3.    Kapalak nima?
4.    Uy nima?

D. Xolokost yillarida bolalar nimani orzu qilishar edi?
Misol: bizning jajji qahramonlarimiz orzulari:

Klodin ismini o‘zgartirishga boshqa majbur qilmasliklarini, yana boshqa bolalar bilan hovlida o‘ynay olishi va boshqa yashirinishga majbur bo‘lmasligi haqida orzu qiladi.
Eva mehribon dadasining qaytib kelishini, yana kuchukchasi Pufi uni kutayotgan, o‘yinchoqlar bilan to‘la shinam xonasida bo‘lib qolishni va u yerda yana bobosining tizzasiga chiqib olishni orzu qiladi.
Yael onasi endi hech qachon va hech qayerga boshqa ketib qolmasligini, qorong‘i yerto‘ladan chiqib, hovlida o‘ynay olishni, bir stakan sut bilan butun bir bo‘lak non yeyishni orzu qiladi.

E. Biz sizga tanishtirgan qizchalarga xat yozing. Hikoyalardan biriga rasm chizing. Qizchalardan biri uchun o‘yinchoq yasang.

Davomiyligi 1 dan 3 darsgacha

O‘qituvchi uchun so‘zboshi

O‘qituvchi uchun so‘zboshi

O‘qituvchi uchun so‘zboshi

Kirish

I. "Kolett"

II. "Jerta"

III. Zuzya

Sinf ishi uchun yakuniy topshiriqlar

New Yad Vashem website redirection